Historia
Miejscowe ziemie należały od XIII wieku do rodu Dalzell, spośród którego pierwszym znanym był pod koniec tamtego stulecia Hugo de Dalzell, szeryf Lanark. W 1296 roku inny przedstawiciel klanu, Thomas Dalzell, wraz z innymi możnymi Szkotami złożył przysięgę lenną Edwardowi I, lecz wkrótce zmienił stronę i walczył po stronie króla Roberta I w bitwie pod Bannockburn w 1314 roku. Jego syn Robert utracił majątek z powodu opuszczenia kraju bez królewskiego pozwolenia, lecz miejscowe dobra powróciły w ręce pierwotnych właścicieli w XV wieku na skutek małżeństwa Jerzego, najstarszego syna sir Williama de Dalzell z córką siostry Roberta III. Prawdopodobnie w tym okresie lub najpóźniej na początku XVI wieku, wybudowana została późnośredniowieczna wieża mieszkalna, powstała być może na miejscu starszej siedziby.
W 1628 roku Robert Dalzell wyniesiony został do godności lorda, a następnie earla Carnwath. Drugi earl Carnwath, kolejny o imieniu Robert w 1635 roku otrzymał od króla Karola przywilej przekształcający Dalzell w baronię, która już dziesięć lat później została sprzedana jego bratankowi, Jamesowi Hamiltonowi z Boggs. Transakcja spowodowana była problemami Roberta, oskarżonego o zniesławianie króla oraz zdradę, skazanego na śmierć i obciążonego ogromnymi karami finansowymi. Co prawda wyroku nie wykonano, lecz syn Roberta, Gavin, by uregulować długi sprzedać musiał Dalzell wspomnianemu Jamesowi Hamiltonowi. Ten przeprowadził w 1649 roku pierwszą poważną rozbudowę wieży o skrzydło południowe.
W XVIII i XIX wieku właścicielami wieży mieszkalnej byli kolejni przedstawiciele rodu Hamiltonów. Wzbogaceni na wydobyciu węgla przeprowadzili oni pod nadzorem architekta Roberta Williama Billingsa w połowie XIX stulecia gruntowną modernizację starej wieży i powiększyli ją o nowe skrzydło północne. Wraz ze śmiercią w 1952 roku Gavina Hamiltona, drugiego barona Dalzell, budowla została sprzedana z przeznaczeniem na szkołę. Później stanowiła własność rady miejskiej Motherwell, następnie przez pewien czas stała opuszczona, aż w latach 80-tych XX wieku odnowił ją prywatny inwestor.
Architektura
Wieżę wzniesiona nad stromym stokiem opadającym na wschodzie ku niedużej, ale płynącej w głębokim i skalistym parowie rzece Dalzell Burn. W nieco dalszej odległości opływała ona wieżę także od strony południowej, natomiast od strony drogi dojazdowej, czyli od zachodu, prawdopodobnie utworzony został przekop. Najpewniej oddzielał on od reszty terenu usytuowany na cyplu nieduży dziedziniec z wieżą. Mieścić się tam również mogła pomocnicza zabudowa gospodarcza (kuchnia, stajnie, piekarnia itp.) o drewnianej lub szachulcowej konstrukcji.
Wieżę zbudowano na planie prostokąta o wymiarach 11,9 x 9,7 metra i wysokości 14,6 metra do szczytu krenelażu, który wieńczył przedpiersie budynku z każdej strony. Osadzone było ono na dwóch rzędach konsol o szachownicowym układzie i przechodziło w narożnikach w obłe bartyzany, charakterystyczny element szkockich wież mieszkalnych z XV i XVI wieku. W narożniku południowo – zachodnim wieża otrzymała niewielki ryzalit przypominający płytką przyporę, spotykaną czasami w normandzkich donżonach. Miała ona 0,9 metra głębokości i 5,2 metra szerokości, a pośrodku niej umieszczono pierwotny portal wejściowy. Ryzalit nie dochodził do szczytu wieży i zapewne związany był z urządzeniami obronnymi wejścia, gdyż tuż za portalem znajdowała się brona opuszczana w kamiennych prowadnicach z usytuowanej powyżej komory.
Wewnątrz najniższa kondygnacja na poziomie przyziemia przykryta była sklepieniem kolebkowym, podobnie jak aula (hall) na pierwszym piętrze. Podczas gdy parter pełnił rolę gospodarczą (spiżarnia), aula była główną komnatą dzienną o reprezentacyjnym charakterze. Została ona przedzielona drewnianym stropem, który osadzony na kamiennych wspornikach wydzielał dodatkowe półpiętro. W grubości jej muru usytuowano dwie narożne latryny, zaś ogrzewanie zapewniał kominek. Powyżej znajdowała się jeszcze jedna kondygnacja mieszkalna, a na samej górze, na wysokości dookolnej galerii obronnej murowane poddasze (dobudowane w okresie nowożytnym). To ostatnie zapewne przeznaczone było dla służby lub garnizonu.
Komunikację pionową pomiędzy dwoma najniższymi kondygnacjami zapewniały proste schody osadzone w grubości muru południowego, dostępne z krótkiego korytarza wejściowego. Na wyższe piętra prowadziła natomiast cylindryczna klatka schodowa dostępna ze wschodniego narożnika auli. Aula posiadała również osobne wejście bezpośrednio z dworu, osadzone na wysokości 3-3,5 metra. Wiodło ono po zewnętrznych drewnianych schodach lub drabinie do portalu przy ścianie północnej.
Stan obecny
Późnośredniowieczna wieża mieszkalna zachowała się do czasów współczesnych, lecz obecnie wciśnięta jest pomiędzy nowożytne zabudowania które otaczają ją od południa (skrzydło XVII-wieczne) i północy (skrzydło XIX-wieczne), a od zachodu wydzielają niewielki, otoczony murem dziedziniec. Przekształcone zostało również wnętrze wieży (np. nowożytny kominek w auli), powiększono i zmodernizowano jej okna, dodano nowy portal wejściowy od zachodu, nowe portale łączące wieżę z nowożytnymi zabudowaniami oraz dobudowano murowane poddasze.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume III, south-west Scotland, Edinburgh-London 1965.