Historia
W XIV wieku dobra Dalquharran należały do opactwa Crossraguel, które w 1324 roku uzyskało potwierdzenie ich własności od Edwarda Bruce, earla Carrick, brata króla Roberta I. W drugiej połowie XV wieku opatami klasztoru byli przedstawiciele wpływowego klanu Kennedy i zapewne dlatego pierwszym znanym lairdem Dalquharran był wspomniany w 1474 roku Gilbert Kennedy. Prawdopodobnie to on lub inny członek rodu Kennedych wzniósł wówczas wieżę, stanowiącą ośrodek zarządzania miejscowych dóbr i siedzibę mieszkalną.
W pierwszej połowie XVI stulecia właścicielami Dalquharran byli przedstawiciele rodziny Kennedych z Culzean (w 1536 roku głowa rodu, John Kennedy z Culzean, podpisał dokument w „moim miejscu Dalquharran”). Najpewniej Kennedy byli wówczas jeszcze dzierżawcami opatów z Crossraguel, lecz wraz z nadejściem reformacji w latach 60-tych XVI wieku, po rozwiązaniu klasztoru musieli otrzymać swe ziemie z łaski króla.
Pod koniec XVII stulecia wieżę kupił od wierzycieli Johna Kennedy z Girvanmains Thomas Kennedy z Kirkhill, lord burmistrz Edynburga (Lord Provost). Wieża była wówczas dobrze utrzymana i uznawana za jedną z najwygodniejszych rezydencji w okolicy, głównie dzięki nowożytnym modernizacjom przeprowadzonym przez ostatnich właścicieli. Powiększyły one budowlę od strony północnej, przekształciły jej okna i komunikację pomiędzy piętrami. Po Thomasie Kennedy z Kirkhill Dalquharran przejął jego brat a następnie bratanek, lecz już na początku XIX stulecia starą wieżę opuszczono na rzecz nowo wzniesionego w pobliżu pałacu. W kolejnych latach XV-wieczna wieża popadła w zaniedbanie i dość szybko przekształciła się w ruinę.
Architektura
Wieżę Dalquharran zbudowano na niewielkim wzniesieniu o wysokości od 6 do 9 metrów, w zakolu rzeki Girvan Water, która szczególnie blisko opływała wzgórze od strony północnej i wschodniej oraz nieco dalej po stronie południowej. Najbardziej zagrożone zachodnie przedpole wieży zabezpieczono przekopem, być może napełnionym wodami rzeki. W odległości około dwustu metrów od zachodniej elewacji wieży do rzeki Girvan Water wpadał mniejszy strumień Quarellhill Burn, co sprawiało, iż teren był tam podmokły i bagienny. Wznosił się on lekko ku północy, aż do bardziej stromych stoków wzgórz zamykających od północy dolinę.
Pierwotnie w XV wieku wieża była obszerną budowlą wzniesioną na planie prostokąta o wymiarach 9,1 x 18,3 metra i niezbyt grubych murach szerokich na 1,5 metra. Dalquharran było więc znacznie dłuższe od typowych późnośredniowiecznych wież mieszkalnych, przez co bryła traciła na smukłości, zyskując jednocześnie wrażenie bardziej masywnej i krępej. Narożnik południowo – zachodni wieży wzmocniony został masywną uskokową przyporą, być może dodaną na późniejszym etapie z powodu jakiegoś osłabienia konstrukcji lub osuwania się stoku wzgórza. Drugim nieczęsto spotykanym elementem była cylindryczna wieżyczka, prawdopodobnie z XVI wieku, dostawiona do narożnika południowo – wschodniego. Zwieńczeniem wieży było przedpiersie, osadzone na wystających wspornikach i zaopatrzone w krenelaż. W narożu południowo – zachodnim przechodziło ono w obłą bartyzanę. Ciekawą, ozdobną formę otrzymały wsporniki (konsole) przedpiersia, gdyż arkadki pomiędzy nimi zwieńczone zostały łukami w ośle grzbiety. Było to rozwiązanie rzadkie na terenie Szkocji, bardziej charakterystyczne dla budowli z obszaru Anglii.
Wejście do wieży mieszkalnej najpewniej znajdowało się blisko narożnika po stronie północno – zachodniej i wiodło bezpośrednio na poziom pierwszego piętra. Musiały więc do niego prowadzić zewnętrzne drewniane schody lub drabina, które można było łatwo zdemontować w razie zagrożenia, odcinając się od napastników. Portal wejściowy otwierał się na aulę (hall) która zajmowała zachodnią część piętra wieży, wschodnią natomiast nietypowo wypełniała najpewniej komnata prywatna (najczęściej w wieżach mieszkalnych reprezentacyjne aule wypełniały całe pierwsze piętro budowli, podział w Dalquharran zapewne spowodowany był dużymi rozmiarami wieży). Oba pomieszczenia ogrzewane były kominkami, a komnata prywatna skomunikowana była z izbą umieszczoną w narożnej cylindrycznej wieżyczce po stronie południowo – wschodniej. Co więcej komnata prywatne miała dostęp do schodów osadzonych w grubości południowego muru. Prowadziły one do sklepionej kolebkowo dolnej kondygnacji o charakterze gospodarczym. Ponadto aula i komnata prywatna wyposażone były w szereg nisz ściennych z których jedna, południowa, ozdobiona była zwieńczeniem w postaci trójliścia i herbem Kennedych. Powyżej auli i prywatnej komnaty funkcjonowała jeszcze jedna kondygnacja, zapewne mieszcząca komnaty mieszkalne oraz murowane poddasze.
Stan obecny
Wieża Dalquharran znajduje się dziś w stanie ruiny, niestety dość mocno zaniedbanej i sądząc po licznych pęknięciach murów grożącej dalszymi zawaleniami. Najstarsza część założenia, pierwotna wieża mieszkalna z XV wieku, stanowi południową część założenia, wyróżniającą się masywniejszymi murami. Ruiny zabudowań po stronie północnej są pozostałości nowożytnej rozbudowy z XVII wieku. Teren jest dość mocno porośnięty drzewami i krzakami, więc by zrobić dobre zdjęcia preferowane są wizyty w okresie poza wegetacją roślinności. Wstęp na teren ruin jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume III, south-west Scotland, Edinburgh-London 1965.