Historia
Według Sagi Orkadzkiej (isl. Orkneyinga Saga) murowany zamek na wyspie Wyre zbudował w połowie XII wieku Norweg o imieniu Kolbein Hruga. Po raz kolejny warownię odnotowano w źródłach pisanych w latach 1230 – 1231, kiedy to steward króla Haakona, Hanef, wraz z drużyną zbrojnych miał zabić Johna, earla Caithness, a następnie udać się na Wyre i osiąść na zamku Kolbeina. Autor sagi o królu Haakonie określił wówczas Cubbie Roo jako miejsce trudne do zdobycia.
Pierwotna wieża tworząca rdzeń zamku rozbudowywana była w co najmniej pięciu fazach, z których najstarsza mogła mieć miejsce już w XIII wieku, najmłodsza zaś przypuszczalnie przeprowadzona została w XVI wieku, gdy względy obronne zaczęły schodzić na dalszy plan (powiększone zabudowania naruszyły obwód obronny). Nie wiadomo jak długo Cubbie Roo było użytkowane. Zapewne najdalej w XVII wieku zostało porzucone.
Architektura
Zamek zbudowano na niedużym pagórku, pomiędzy wybrzeżem po stronie północno – zachodniej i centralną częścią wyspy Wyre po przeciwnej stronie, gdzie od południa i wschodu chroniony był spadkami terenu. Choć pagórek nie był zbyt wysoki, to w pozbawionej większych wzgórz okolicy, zapewniał dominującą pozycję nad cieśninami pomiędzy wyspami Rousay na północy, Eglisay na północnym – wschodzie, Gairsay na południu i Mainland na zachodzie.
Zewnętrzne obwarowania Cubbie Roo składały się z obwodu suchej fosy, o szerokości 1,8 metra na poziomie dna, które pierwotnie znajdowało się na głębokości około 1,8 metra. Przekop poprzedzony był niskim ziemnym wałem, za nim natomiast główny obwód obronny tworzyły ziemno – kamienne obwałowania zamykające owalny w planie obszar o wielkości około 29 x 23 metry. Wewnątrz w skale wykuto kolejny przekop o głębokości 0,6 metra, pozostawiający centralny obszar wielkości 14,6 x 16,4 metrów, mieszczący główne zabudowania zamku. W późniejszym okresie południowa część przekopu i obwałowań została zniszczona w celu uzyskania przestrzeni pod nowe zabudowania. Wówczas też nad przekopem po wschodniej stronie przerzucono most oparty na dwóch kamiennych, nie łączonych zaprawą filarach.
Najstarszą murowaną budowlą zamku była stojąca w centrum niewielka, czworoboczna wieża o bokach długości 7,9 metrów i łączonych wapienną zaprawą murach u podstawy grubych na 1,7 metra (w wyższych partiach cieńszych o około 0,2 metra). Jej wnętrze dzielone było na kondygnacje drewnianymi stropami z belkami kładzionymi na wąskiej odsadzce. Ze względów obronnych nie posiadała ona wejścia na poziomie gruntu. Musiały do niej prowadzić zewnętrzne, drewniane schody lub drabina, wiodące wprost na poziom pierwszego piętra. Przyziemie tradycyjnie dla okresu średniowiecza było więc ciemną i chłodną spiżarnią lub składem, dostępnym jedynie przez właz w stropie. W kamiennym podłożu miało ono wykutą studnię, czy też zbiornik na wodę, na który światło słoneczne padało jedynie przez dwa wąskie otwory szczelinowe o schodkowych parapetach. Pierwotnie były one zamykane drewnianymi okiennicami.
W drugim etapie rozbudowy wieża powiększona została o niewielki czworoboczny aneks po stronie północno – wschodniej o wymiarach 4,4 x 3,8 metra i murach grubości 1,1 metra, który nadał całości w planie kształt litery L. W jego wschodniej ścianie zlokalizowano ujście kanału latryny, musiał więc mieć co najmniej jedno piętro. Wydaje się też, iż funkcja sanitariatu była głównym celem wzniesienia tej małej dobudówki. Następnie wieża powiększona została po stronie północnej na całej długości elewacji, murem wykonanym z małych, łączonych gliną i wapienną zaprawą kamieni. Pomieszczenie w przedłużonej części posiadało w północnej ścianie na poziomie parteru kominek oraz okno, a nieco później wstawiono tam także piec. Zewnętrzne schody przy wschodniej ścianie pomieszczenia prowadziły na piętro dobudowanej części wieży.
Pomimo rozbudowy właściciele musieli cierpieć na brak wystarczającej przestrzeni mieszkalnej, gdyż w trzecim etapie rozbudowy murem wypełniona została cała wolna przestrzeń aż do przekopu po północnej, wschodniej i zachodniej stronie wieży, z dwoma zaokrąglonymi narożnikami północnymi. Główne wejście zlokalizowano wówczas w południowej ścianie zachodniej dobudówki. Było ono zamykane drzwiami i blokowane ryglem osadzanym w otworze w murze. Drugie, prawdopodobnie pomocnicze wejście utworzono we wschodniej ścianie ryzalitowej dobudówki, a na południe od niego w czwartym etapie rozbudowy utworzono szeroki korytarz wejściowy prowadzący od przekopu prawie do rdzenia najstarszej wieży. Jeszcze dalej na południe utworzono dwa wykute w skale zbiorniki, włączone później w kompleks wspomnianych powyżej zabudowań, które naruszyły obwód obronny.
Stan obecny
Zamek znajduje się obecnie w stanie niskiej ruiny z murami widocznymi na poziomie przyziemia, przy czym najbardziej zdegradowane są najmłodsze i zarazem najcieńsze mury zabudowań południowych. Przetrwały także kamienno – ziemne obwałowania, otaczające wieżę półokręgiem od północy, wschodu i zachodu. Zniwelowane zostały one jedynie w miejscu najpóźniejszego etapu rozbudowy zamku. Zabytkowe ruiny udostępnione są dla turystów, podobnie jak usytuowane w pobliżu, po wschodniej stronie zamku ruiny romańskiej kaplicy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Salter M., The castles of western and northern Scotland, Malvern 1995.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland. Twelfth report with an inventory of the ancient monuments of Orkney & Shetland, volume II, inventory of Orkney, Edinburgh 1946.