Crosskirk – kościół św Marii

Historia

   Kaplica prawdopodobnie zbudowana została w XII wieku, w pobliżu nadmorskich klifów i źródła posiadającego rzekome właściwości zdrowotne. Jako budowla zależna od kościoła w Reay, służyła okolicznej ludności przez całe średniowiecze, lecz najpewniej na skutek reformacji popadł w zaniedbanie i ruinę. Dopiero w 1871 roku odbudowano zrujnowane prezbiterium, mające służyć za grobowiec rodowy klanu Gunn.

Architektura

   Kościół nie był typową budowlą sakralną dla Caithness, północnego regionu Szkocji, gdyż składał się z prostokątnej w planie nawy o wymiarach 5,4 x 3,3 metra i wyodrębnionego czworobocznego prezbiterium mierzącego około 3,3 x 3,1 metra (podczas gdy większość sakralnych budowli północnej Szkocji składała się jedynie z salowego korpusu, dwuczęściowe kościoły charakterystyczne były dla zasiedlonych przez Norwegów Orkadów). Mury prezbiterium otrzymały 0,8 metra grubości (po przebudowie) natomiast nawa miała ściany grube na 1,2 metra, wzniesione z układanego na sucho (bez użycia zaprawy) lokalnego, nieobrobionego kamienia. Nawa była bardzo surową i ciemną budowlą, nie oświetlaną ani jednym otworem okiennym, przeprutą tylko przez portal wejściowy po stronie zachodniej (pojedyncze okno mogło się jedynie znajdować po stronie południowej, w miejscu później przeprutym dodatkowym wejściem). Zachodni portal otrzymał prostą, czworoboczną formę z nadprożem uformowanym z pojedynczej, podłużnej kamiennej płyty. Podobnie prymitywną formę otrzymało przejście z nawy do prezbiterium.

Stan obecny

   Kaplica jest jedną z najstarszych zachowanych budowli na terenie północnej Szkocji. Mury jej nawy przetrwały prawie do pełnej wysokości, za wyjątkiem szczytu zachodniego i części ściany południowej natomiast niższe ściany prezbiterium, poza partią fundamentową, pochodzą z okresu XIX-wiecznej przebudowy. Późniejszym dodatkiem jest również południowy portal w nawie. Obie części kościoła są obecnie niezadaszone i udostępnione bezpłatnie do zwiedzania.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Salter M., The old parish churches of Scotland, Malvern 1994.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Third report and inventory of monuments and constructions in the county of Caithness, Edinburgh 1911.