Historia
Broch zwany dziś Caisteal na Coille (Zamek Cole), podobnie jak około 500 innych tego typu budowli, zbudowano w epoce żelaza, około I wieku p.n.e. Wzniesiono go dość nietypowo, wewnątrz lądu, większość bowiem budowli tego typu sytuowana była na morskich wybrzeżach lub w ich pobliżu. Była to budowla mieszkalno – obronna, wznoszona w celu ochrony dobytku i życia członków klanu lub małego plemienia oraz z obawy przed uprowadzeniem i popadnięciem w niewolę. Wzniosła go miejscowa ludność tworząca społeczność żyjącą głównie z wypasu bydła i owiec, mniejszych upraw rolniczych, rybołówstwa i polowań na dzikie zwierzęta. Jako, iż bydło stanowiło wówczas wyznacznik bogactwa, próba jego ochrony przed ciągłymi najazdami rabunkowymi, mogła być jednym z impulsów do podjęcia się budowy tego typu konstrukcji. Zapewniały one względnie dobre warunki obronne przed nagłymi atakami mniejszych grup napastników, nie były jednak przystosowane do odpierania długotrwałych oblężeń, gdyż rzadko kiedy zaopatrzone były w źródła wody. Brochy przestały funkcjonować około I lub II wieku n.e., prawdopodobnie ze względu na postępujące wówczas zmiany społeczne i zmniejszenie zagrożenia najazdem lub z powodu uznania budowli za niespełniającą wymagań ówczesnego bezpiecznego i wygodnego życia.
Architektura
Caisteal na Coille zbudowane zostało na lewym brzegu Black Water, dzięki czemu wysokie na 20 – 24 metry, opadające ku rzece skarpy, zabezpieczały budowlę od południa i zachodu. Skalisty nadrzeczny cypel, tworzący w planie wydłużony na linii wschód – zachód owal, trudno przystępny był także z dwóch pozostałych kierunków.
Wieża miała formę typowego brocha, wzniesionego na planie koła o średnicy 14,8 metrów, przy pomocy nieobrobionych polnych kamieni, układanych bez użycia zaprawy, lecz idealnie do siebie dopasowanych. Jej pierwotna wysokość nie jest znana, ale przypuszczać można na podstawie porównań do innych budowli tego typu, iż posiadała około 9-12 metrów, przy czym w górnej części średnica wieży zwężała się. Elewacje brocha nie były przebite żadnymi otworami okiennymi lub strzeleckimi, obrona i straż mogła ewentualnie być prowadzona z galerii na szczycie budowli. Także zadaszenie wieży pozostaje w sferze hipotez, najczęściej jednak przyjmowane jest, iż była to drewniana więźba, pokryta strzechą nad całością budowli, lub rodzaj daszku pozostawiającego pośrodku otwór do wydobywania się dymu z paleniska.
Wejście do wieży umieszczono na poziomie gruntu, po stronie wschodniej, a więc skierowane było na podłużny dziedzińczyk stanowiący górną partię wzniesienia. Utworzono je bez ościeży ale z masywnym kamieniem służącym za nadproże. Szerokie na 0,8 metra przejście, w głębi poszerzające się do 1,1 metra, miało niecałe 4 metry długości, czyli tyle ile wynosiła grubość muru obwodowego brocha. W dwóch miejscach korytarza, w odległości 1,5 oraz 3 metrów od wejścia, znajdowały się pierwotnie zamykane na rygle drzwi, a pomiędzy nimi odnoga korytarza prowadziła do umieszczonej w grubości muru północnej komory o wymiarach 1,8 x 1,5 metra, tradycyjnie uważanej za pomieszczenie strażników.
Główna przestrzeń mieszkalna wieży miała średnicę 6,4 metrów. Mogła być dzielona drewnianymi lub skórzanymi ściankami działowymi na mniejsze lokalności oraz stropami podpieranymi przez słupy na kilka kondygnacji. Cechą charakterystyczną Caisteal na Coille były dość liczne wnęki czy też czworoboczne półki ścienne w murach przyziemia. Ponadto w grubości muru znajdować się mogły co najmniej dwie kolejne komory: jedna po stronie południowej, druga na północnym – wschodzie. Prawdopodobnie pierwotnie dostępne były one typowymi dla brochów galeriami lub korytarzami ukrytymi w grubości muru, w którym zapewne znajdowały się też schody na wyższe piętra.
Stan obecny
Mury dolnej partii brocha zachowały się w relatywnie dobrym stanie do wysokości około 3 metrów, za wyjątkiem części sąsiadującej ze skarpami opadającymi ku rzece, które uległy obsunięciu i zniszczyły część zabytku. Wnętrze wieży zostało oczyszczone i jest dziś dostępne przez zachowany korytarz wejściowy, w którym wciąż widać miejsca zamontowania drzwi i otwory po mocowaniach rygli. Widoczna jest także komora straży oraz kilka półek ściennych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Armit I., Towers in the North: The Brochs of Scotland, Stroud 2002.
Ritchie J., Brochs of Scotland, Aylesbury 1988.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Second report and inventory of monuments and constructions in the county of Sutherland, Edinburgh 1911.