Historia
Gród, czy też fort w Burghead zbudowany został przez Piktów około III-IV wieku n.e. na miejscu starszych obwarowań z epoki żelaza i znacznie przebudowany około VI-VII wieku. Użytkowany był przez kolejne paręset lat, stanowiąc jedno z głównych centrów piktyjskiego królestwa Fortriu i jedną z największych siedzib tego ludu na terenie późniejszej Szkocji. Pełnił funkcję mieszkalną, obronną, ale i także kultową, na co wskazują odkryte pozostałości pogańskiej świątyni oraz podziemnej studni umieszczonej w wykutej w skale komorze. Pomimo tego nie został wspomniany w żadnych przekazach pisanych, ani nie przetrwała jego oryginalna piktyjska nazwa. Czasem Burghead utożsamiono z osadą Pinnata Castra, wspomnianą w dziele Ptolemeusza pt. Geografia z II wieku n.e.
Na początku wczesnego średniowiecza gród został opuszczony, porzucony lub zniszczony. Prawdopodobnie miało to związek z niszczycielskimi najazdami wikingów. Według Roczników Ulsterskich w 839 roku nordyccy najeźdźcy rozgromić mieli królestwo Fortiu w bitwie w której padli między innymi Eóganan syn Aengusa, Bran syn Óengusa i Aed syn Boanta. Opuszczony gród nie był już później użytkowany, choć jego obwałowania pozostawały czytelne jeszcze w XIX wieku. Niestety zostały wówczas w dużym stopniu splantowane w trakcie budowy nowożytnego portu i miasteczka.
Architektura
Gród wzniesiony został na dużym cyplu, skierowanym w stronę północno – zachodnią, ku wodom zatoki Moray Firth. Jego najgłębszą część zajmowały dwa obwody obwarowań, usytuowane równolegle do siebie wzdłuż dłuższych boków półwyspu. Łącznie ich obszar zajmował około 300 x 100 metrów, przy czym południowy pierścień był mniejszy i wyżej położony, a północny większy i przedłużony bardziej ku wschodowi. Dostęp do ich dwóch dziedzińców dodatkowo zabezpieczał potrójny system ziemnych wałów i przekopów utworzony w poprzek cypla, z przejściami usytuowanymi mniej więcej w środkowej części. Te przednie obwarowania są charakterystyczne dla okresu epoki żelaza, dlatego prawdopodobnie zostały przejęte i ponownie wykorzystane około III wieku n.e. przez Piktów.
Obwód południowy jako wyżej położony i mniejszy zapewne stanowił część królewską z siedzibą władcy i zabudowaniami przeznaczonymi dla jego najbliższego otoczenia. Obwarowania miały od 6 do 8 metrów grubości u podstawy i szacunkowo około 6 metrów wysokości. Prawdopodobnie w koronie zwieńczone były jakąś formą palisady lub częstokołu, tworzącymi przedpiersie i osłonę dla obrońców. Wał wzniesiony był z kamiennej obudowy po stronie zewnętrznej i wewnętrznej, układanej wokół wewnętrznego szkieletu (rusztu) z poprzecznych i podłużnych kłód drewna, którego środek wypełniano kamiennym gruzem i walcowatymi otoczakami. Prawdopodobnie część z tych kłód lekko wystawała z lica ścian fortyfikacji. Obwarowania zbudowano na fundamentach wykonanych z warstw dębowego drewna układanego na piasku. Być może niektóre ich fragmenty (np. w pobliżu bram wjazdowych) udekorowane były fryzem z kamieni z wyrzeźbionymi bykami, symbolami siły i agresji. Kamienie te dość licznie odnajdywano w XIX stuleciu, lecz do dziś przetrwało jedynie sześć.
Północny, niżej położony obwód obwarowań mieścić musiał zabudowania mieszkalne ludności piktyjskiej wraz z gospodarczym zapleczem części królewskiej. Znajdowała się tam również wykuta w skale studnia, umieszczona w podziemnej, czworobocznej komorze, 1,3 metra poniżej poziomu gruntu, do której prowadziło 20 stopni. Jej powstanie wiąże się z pogańskim kultem bóstw wodnych, a nawet rytualnymi utopieniami, choć nie można wykluczyć i bardziej przyziemnego przeznaczenia studni, koniecznej np. w trakcie długich oblężeń. Obwarowania północnego dziedzińca wzniesiono w podobnej technice jak w części południowej.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie krótkie fragmenty obwałowań w zachodniej części cypla, w najwyższych miejscach dochodzące do wysokości 3 metrów. Obejrzeć można również podziemną studnię wykorzystywaną niegdyś do celów kultowych oraz centrum turystyczne z wystawą na której umieszczono miejscowe znaleziska archeologiczne. Pośród nich znajdują się te najbardziej znane, mianowicie dwa kamienie z wyrytymi na nich bykami. Kolejny kamień z Burghead przechowywany jest obecnie w British Museum, dwa w Elgin Museum, a jeszcze jeden w muzeum narodowym w Edynburgu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Konstam A., Strongholds of the Picts, Oxford 2010.
Foster S., Picts, Gaels and Scots: Early Historic Scotland, Edinburgh 2014.