Historia
W drugiej połowie XIV wieku miejscowe dobra należały do Davida Penycuke (Penicok), który w zamian za lojalną służbę i wsparcie w 1373 roku podarował je swemu kuzynowi Williamowi Crichtone. Brunstane po śmierci Williama w 1393 roku przyszło na jego syna Thomasa, a następnie brata, Edwarda. W XV wieku właściciele majątku Brunstane dość często się zmieniali, byli to jednak zawsze przedstawiciele możnego rodu Crichtonów. W 1542 roku lokalne dobra przejął Alexander Crichtone, który do 1554 roku wzniósł nieduży zamek Brunstane, powstały prawdopodobnie na miejscu starszego dworu, czy też gródka z zeszłego stulecia.
W 1547 roku po przegranej przez Szkotów bitwie z Anglikami pod Pinkie Cleugh, Alexander Crichtone opowiedział się po stronie przeciwników i zezwolił baronowi Grey z Wilton na obsadzenie zamku angielskim garnizonem. Odpowiedź szkockiego regenta Arran była stanowcza . Jeszcze w tym samym roku jego oddziały zajęły Brunstane, Crichtona uznano za zdrajcę, a zamek postanowiono rozebrać. Ostatecznie zniszczenia nie były raczej zbyt duże, przewieziono jedynie do edynburskiego zamku materiał z dachu oraz część innych, łatwo demontowalnych, drewnianych elementów. Sama konstrukcja kamiennych murów najpewniej nie została naruszona, budynki zostały jedynie spustoszone i ograbione.
Po śmierci Alexandra Crichtone w latach 50-tych XVI wieku jego syn i następca przejął zrujnowane dobra i do 1568 roku odbudował zamek. W 1632 roku został on sprzedany przez Crichtonów Johnowi Maitland, właścicielowi zamku Thirlestane, późniejszemu earlowi i diukowi Lauderdale. Późniejsze losy zamku nie są udokumentowane, najpewniej został ona albo porzucony w XVIII wieku, albo zniszczony w trakcie jednego z jakobickich powstań.
Architektura
Brunstane usytuowany został na łagodnym stoku wzgórza, opadającego na południu ku meandrującej rzece North Esk. Zabezpieczenie to uznano za wystarczające, dlatego jedynie od przeciwnej strony północnej wykonano przekop. Zamek otrzymał w planie kształt prostokąta o wymiarach około 26,2 x 19,6 metra z czworoboczną wieżą w narożniku północnym, połączoną z dwoma kurtynami murów. Miała ona w planie kształt kwadratu o bokach długości 5,7 metra i prawdopodobnie flankowała bramę znajdującą się w niezachowanym murze północno – zachodnim. Od tej strony do wieży przystawiona była niewielka dobudówka, być może budynek straży strzegącej wjazdu. Mniejsza furta o półkolistym portalu przebita została w murze północno – wschodnim. Południowo – wschodnią, najbezpieczniejszą (skierowaną w stronę rzeki) część obwodu stanowiło główne skrzydło mieszkalne o wymiarach 16,5 x 6 metra wypełniające całą szerokość dziedzińca. Drugie, węższe skrzydło gospodarcze usytuowano po zachodniej stronie.
Skrzydło mieszkalne dostępne było poprzez czworoboczny ryzalit o wymiarach 4,8 x 4,2 metra, wysunięty w stronę dziedzińca. Mieścił on cylindryczną klatkę schodową, dostępną przez okazały i nietypowy portal wejściowy zwieńczony dwoma półkolami (na podobieństwo falban) oraz kartuszem herbowym z lwem Crichtonów i datą odbudowy zamku – 1568. Ochronę jego drzwi zapewniała mocowana w murze zasuwa oraz dwa eliptyczne otwory strzeleckie osadzone w ścianach ryzalitu i głównego skrzydła. Drugie piętro ryzalitu, nieco szersze, gdyż oddzielone wydatnym gzymsem, mieściło komnatę mieszkalną. Wewnatrz na poziomie przyziemia dwoje drzwi u podstawy klatki schodowej prowadziło do kuchni po stronie wschodniej oraz do dwóch kolejnych komór, zapewne spiżarni lub magazynów. W kuchni umieszczony był w ścianie kominek, natomiast światło zapewniały okna, przeprute (podobnie jak w pozostałych pomieszczeniach przyziemia), jedynie od strony rzeki (południowej). Środkową część pierwszego piętra głównego skrzydła zajmowała aula (hall), czyli ogrzewana ozdobnym kominkiem najważniejsza komnata reprezentacyjna. Była ona flankowana przez komnaty mieszkalne, a ponad nią znajdowało się jeszcze poddasze.
Wieża północna mieściła w swoim wnętrzu sklepione kolebkowo przyziemie, przeprute co najmniej trzema eliptycznymi otworami strzelczymi przystosowanymi do użycia ręcznej broni palnej. Powyżej znajdowały się jeszcze dwie kondygnacje, oświetlane większymi prostokątnymi oknami, pod którymi przepruto także otwory strzeleckie o podobnej formie jak na dole. Dostęp na piętro prowadził od strony dziedzińca za pomocą drewnianych, zewnętrznych schodów. Było ono, podobnie jak piętro drugie, ogrzewane niewielkim kominkiem, mogło więc pełnić funkcje mieszkalne, na przykład dla zamkowego garnizonu.
Stan obecny
Zamek znajduje się obecnie w stanie daleko posuniętej i niestety pogłębiającej się ruiny, pilnie potrzebującej prac zabezpieczających i renowacyjnych. W najlepszym stanie przetrwały relikty wieży północnej i ryzalitu wejściowego skrzydła południowo – wschodniego, wraz z ruiną tego ostatniego. Najmniej szczęścia miało skrzydło zachodnie, którego odtworzenie układu wnętrz jest niemożliwe, oraz kurtyna północno – zachodnia, niegdyś mieszcząca niezachowaną bramę. Wstęp na teren Brunstane jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 4, Edinburgh 1892.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Tenth report with inventory of monuments and constructions in the counties of Midlothian and West Lothian, Edinburgh 1929.
Strona internetowa thecastleguy.co.uk, Brunstane Castle.