Historia
Początki zamku Broughty sięgały pierwszych lat drugiej połowy XV wieku. Prace budowlane zacząć się mogły w 1454 roku, kiedy George Douglas, czwarty earl Angus, otrzymał zezwolenie na wzniesienie warowni w strategicznie ważnym miejscu, u ujścia rzeki Tay do Morza Północnego. Masywny donżon, główny element zamku, zbudowany został jednak dopiero w latach 1490 – 1496 z inicjatywy drugiego lorda Gray, który otrzymał Broughty po scedowaniu zamku na Koronę przez Archibalda Douglasa, syna George Douglasa i piątego earla Angus.
W latach 1543 – 1551 zamek odgrywał ważną rolę w trakcie wojny szkocko – angielskiej (zwanej Rough Wooing, czyli szorstkie zaloty). Po katastrofalnej dla Szkotów porażce pod Pinkie Cleugh w 1547 roku, został poddany Anglikom przez ówczesnego właściciela, czwartego lorda Gray, przy czym nie bez znaczenia musiała być obietnica wypłacenia obrońcom przez Edwarda Seymoura, księcia Somerset, gratyfikacji pieniężnej. Anglicy zdając sobie sprawę ze znaczenia Broughty i jego siły (silny nurt rzeki mógł utrudniać ostrzał ze statków) dokonali modernizacji zamku, między innymi przekopując w poprzek cypla fosę. Jeszcze pod koniec 1547 i ponownie na początku 1548 roku Archibald Campbell, czwarty earl Argyll podjął dwie zbrojne próby odzyskania Broughty, jednak angielski garnizon pod wodzą Andrew Dudleya zdołał je odeprzeć. Najeźdźcy utrzymali się aż do 1550 roku, kiedy to przeprowadzono szkocko – francuski atak, oglądany z bezpiecznego miejsca przez regentkę Szkocji, Marię de Guise (straty oblegających wyniosły podobno 50 zabitych i około 240 rannych). Sześć dni później ostatni angielscy obrońcy poddali się, natomiast prawowity właściciel zamku, lord Gray ostatecznie został ułaskawiony ze swojej zdradzieckiej postawy, pomimo domagania się jego egzekucji przez sprzymierzonych ze Szkotami francuskich dowódców.
Po raz kolejny Broughty zostało zajęte w 1565 roku przez Lordów Zgromadzenia (ang. Lords of the Congregation), grupę protestanckich szkockich arystokratów, którzy opowiadali się za reformacją kościoła zgodnie z zasadami protestanckimi i za sojuszem szkocko-angielskim. Zamek był w ich posiadaniu do 1571 roku, gdy został odbity przez frakcję katolicką.
Ostatnie działania militarne dotknęły Broughty w 1651 roku pod sam koniec tzw. wojny trzech królestw. Zamek zdobyty został wówczas przez angielskie, parlamentarne oddziały generała Moncka, przy czym rojalistyczni obrońcy uciekli bez stawiania oporu. Niedługo później, po 1666 roku, ród Gray, będący wciąż właścicielem zamku, sprzedał swe dobra w Broughty. Z czasem zamek popadł w stan niezamieszkanej ruiny, w której znajdował się do 1855 roku, kiedy to kupił go brytyjski rząd. Ponieważ Broughty wciąż miało znaczenie strategiczne zamek wyremontowano oraz niestety przy okazji również znacznie przebudowano, między innymi dostawiając nowe skrzydło mieszczące koszary oraz modernizując zewnętrzne obwarowania na nowożytne stanowiska artyleryjskie. Kolejne przekształcenia miały miejsce w drugiej połowie XIX wieku oraz w okresie międzywojennym. Zabytkowe znaczenie zamku doceniono dopiero w 1965 roku, kiedy to stał się placówką muzealną.
Architektura
Zamek wzniesiono na niewielkim cyplu u północnego brzegu rzeki Tay, tuż przy jej ujściu do morza. W okresie późnego średniowiecza składał się z nieregularnego obwodu murów dostosowanego do kształtu terenu. Miałyby one w planie formę czworoboku, lecz narożnik południowo – wschodni został ścięty, a przeciwny, północno – zachodni otrzymał załamanie muru ze wschodnim bokiem utworzonym przez jedną ze ścian donżonu. Donżon ten flankował drogę wjazdową do zamku, wiodącą przez wolną przestrzeń utworzoną przez załamanie muru i prowadzącą do prostej bramy przeprutej w południowym murze tegoż zagięcia. Obronę wzmacniały także dwie nieduże baszty: południowo – zachodnia, trójboczna, otwarta od strony dziedzińca oraz północno – wschodnia, pełna, masywniejsza o zaoblonym kształcie. Ta druga prawdopodobnie była nieco późniejszym dodatkiem. Zabudowa wewnętrzna dziedzińca najpewniej przystawiona była do wewnętrznych ścian muru obwodowego i konstrukcji drewnianej lub szachulcowej. Składać się na nią mogły budynki gospodarcze oraz pomocnicze: stajnie, piekarnia, browar, pomieszczenia dla służby.
Głównym budynkiem obronnym i mieszkalnym zamku był czworoboczny donżon o wymiarach 13,8 x 10 metrów, usytuowany w północnej części obwarowań, połączony dwoma narożnikami z murem obwodowym. Posiadał cztery główne kondygnacje oraz przykryte dwuspadowym dachem poddasze. To ostatnie było węższe od samej wieży, dzięki czemu wydzielało dookolną, otwartą galerię obronną, chronioną przedpiersiem z krenelażem oraz bartyzanami i wykuszami umieszczonymi w trzech narożnikach oraz pośrodku każdego boku. Południowo – zachodni narożnik zajmowany był przez klatkę schodową, przechodzącą u góry w wieżyczkę o wysokości równej z poddaszem. Mury wieży w większości miały około 1,8 metra grubości.
Układ wnętrz donżonu, dostępnych przez portal z poziomu dziedzińca, zapewne był typowy dla szkockich wież mieszkalnych. Sklepienie posiadało jedynie przyziemie, pełniące funkcje gospodarcze i magazynowe. Powyżej znajdowała się dostępna za pomocą schodów aula (ang. hall), główna komnata reprezentacyjna zamku. Była ona, podobnie jak komnaty górnych pięter, zwieńczona drewnianym stropem. Drugie i trzecie piętro zajmowane były przez prywatne pomieszczenia właścicieli zamku, poddasze natomiast służyło zapewne jako podręczny magazyn lub izba dla straży lub służby.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachował się zamkowy donżon, przekształcony w XIX wieku i powiększony o nowe skrzydło północno – zachodnie, na szczęście stylistycznie zbliżone do oryginalnej budowli. O wiele gorzej prezentuje się natomiast współczesne (z okresu drugiej wojny światowej), przeszklone, betonowe zwieńczenie południowej części donżonu. Pierwotne zewnętrzne obwarowania zamku zostały całkowicie rozebrane i przebudowane przez wojsko w XIX stuleciu. We wnętrzu donżonu mieści się obecnie muzeum zarządzane przez radę miejską Dundee.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 4, Edinburgh 1892.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.
Tabraham C., Scotland’s Castles, London 2005.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume IV, Aberdeenshire, Angus and Kinkardineshire, Edinburgh 1986.