Historia
Zamek wzniesiony został w drugiej połowie XIII wieku, na wschodnim wybrzeżu wyspy Arran u stóp pasma górskiego Goatfell, na terenach zasiedlonych we wczesnym średniowieczu przez wikingów (nazwa Brodick powstała z germańskiego Breiðvík, oznaczającego szeroką zatokę lub szeroką nadmorską osadę). Wpływy Norwegów ustały po zwycięstwie królestwa szkockiego pod Largs w 1263 roku i podpisaniu trzy lata później traktatu z Perth, na mocy którego Magnus IV porzucił pretensje do tych ziem w zamian za pieniężne odszkodowanie. Wyspa dostała się wówczas w orbitę wpływów rodu Stewartów oraz rywalizujących z nimi MacDonaldów. Prawdopodobnie przedstawiciele któregoś z tych rodów byli inicjatorami budowy zamku Brodick.
W burzliwym dla Szkocji początku XIV wieku, zamek znalazł się pod wpływem Anglików i był obsadzony ich garnizonem, w trakcie okupacji kraju przez wojska Edwarda I. Pomimo tego szkocki władca Robert Bruce po przegranej bitwie pod Methven w 1306 roku, szukał na wyspie Arran schronienia. Według legendy ujrzeć tam miał pająka, którego upór w tkaniu pajęczyny rzekomo zainspirował władcę do dalszej walki z Anglikami. Zakończyła się ona decydującym zwycięstwem Szkotów pod Bannockburn w 1314 roku i odzyskaniem zajętych ziem. Brodick zostało odbite jako jedna z pierwszych warowni, jeszcze w 1307 roku, po czym zamek przekazano rodzinie Stewart.
Nieszczęśliwie rozpoczęło się dla Szkotów również XV stulecie. W 1406 roku królewicz Jakub I został porwany przez piratów i uwięziony przez Anglików, a jego ojciec Robert III wkrótce zmarł. W tym samym roku angielskie oddziały zdobyły także i złupiły Brodick. Ponownie zamek doświadczył zniszczeń w 1455 roku w trakcie napaści Johna Islay, lorda Isles i wodza wrogiego klanu MacDonald. Po odbudowaniu, około 1470 roku Brodick przypadło Jamesowi Hamiltonowi, pierwszemu lordowi Hamilton, którego syn o tym samym imieniu, drugi lord Hamilton, w 1503 roku został earlem Arran. W jego czasach, około 1510 roku, zamek gruntownie przebudowano, a kolejne naprawy i modyfikacje miały miejsce po ataku Campbellów i MacLeanów w 1528 roku. W 1544 roku, w trakcie szkocko – angielskiej wojny zwanej szorstkimi zalotami (ang. War of the Rough Wooing), Brodick odpierać musiało najazd wojsk earla Lennox, będący rewanżem za wcześniejsze działania lorda Arran.
W pierwszej połowie XVII wieku, kiedy to wybuchła wojna trzech królestw, Brodick wciąż było w posiadaniu rodu Hamiltonów. Ówczesny właściciel zamku James Hamilton, książę Hamilton wspierał stronę rojalistów, przez co Brodick zostało zaatakowane w 1639 roku i ponownie w 1644 roku przez oddziały rodu Campbellów. Archibald Campbell, pierwszy markiz Argyll i wódz klanu Campbell był bowiem jednym z głównych przywódców przeciwnej frakcji prezbiterian. Niedługo później, w 1648 roku James Hamilton został stracony po bitwie pod Preston, a w 1652 roku zamek zajęły najeżdżające Szkocję angielskie odziały Olivera Cromwella. W trakcie ich okupacji przekształceniu uległo dawne przedbramie zamku, zmodernizowane do formy bastionu artyleryjskiego i składu amunicji. Po wycofaniu Anglików zamek przejęła Anna, jedyna żywa dziedziczka rodu Hamilton, od 1656 roku małżonka Williama Douglasa, pierwszego earla Selkirk. Anna po ślubie nie powróciła już nigdy do Brodick, choć jej mąż wykorzystywał zamek w trakcie polowań na okolicznych ziemiach. Utrzymywany przez kolejne stulecie, w 1844 roku zamek został znacznie przebudowany w duchu neogotyku przez Alexandra, księcia Hamilton. W 1906 roku drogą małżeństwa przeszedł na Jamesa Grahama, księcia Montrose, a od 1957 roku stał się własnością państwową pod opieką National Trust for Scotland.
Architektura
Zamek z końca XIII i początku XIV wieku miał wydłużoną formę, składającą się z murowanych zabudowań, nietypowo skupionych w części czołowej po stronie północno – wschodniej oraz obwarowań po stronie południowo – zachodniej, tylnej, które wydzielały długi dziedziniec zastawiony gospodarczą i pomocniczą zabudową, zapewne wzniesioną przynajmniej częściowo w konstrukcji drewnianej lub szachulcowej. Od północy, zachodu i częściowo wschodu zamek otaczał rów suchej fosy, natomiast od południa i południowego – wschodu zabezpieczeniem były strome stoki opadające ku wodom małej zatoki otwierającej się na Firth of Clyde.
Wjazd do zamku usytuowano po stronie północno – wschodniej, w czworobocznym budynku bramnym poprzedzonym przez wydłużone przedbramie, do którego prowadził drewniany most zwodzony przerzucany ponad fosą. Od północy bramę flankowała cylindryczna wieża o znacznych rozmiarach. Po przeciwnej stronie z narożnikiem budynku bramnego sąsiadowała kolejna, lecz nieco skromniejsza, obła wieża. Główną reprezentacyjno – rezydencjonalną częścią zamku był prostokątny w planie budynek o wymiarach około 12 x 9 metrów, usytuowany po stronie wschodniej, połączony jednym z narożników z obłą wieżą, a przeciwnym z kurtyną muru obwodowego. Prawdopodobnie miał on dwie kondygnacje z aulą (ang. hall) w części górnej i gospodarczym przyziemiem na dole.
Przebudowa z pierwszej połowy XVI wieku doprowadziła do modernizacji przedbramia oraz dawnego budynku bramnego, który został przekształcony w nową, węższą, lecz wyższą budowlę wieżową. Górne kondygnacje cylindrycznej wieży północnej z powodu zniszczeń wojennych zostały wówczas rozebrane, natomiast obłą wieżę południową powyżej pierwszego piętra przekształcono na budowlę czworoboczną. Pomniejszone przedbramie utraciło wówczas większość cech obronnych. Wjazd przeniesiono ze ściany północno – wschodniej do dłuższej elewacji południowo – wschodniej, gdzie umieszczono dużo skromniejszą furtę. Nad nią na dawnym przedbramiu utworzono otwarty taras, połączony ze smukłą wieżą dawnego budynku bramnego.
Budynek auli w XVI wieku także gruntownie zmodernizowano, przekształcając go w typową szkocką wieżę mieszkalną. Otrzymała ona dwa piętra powyżej przyziemia oraz poddasze, które pozostawiało miejsce na dookolną galerię obronną, chronioną krenelażem i przedpiersiem osadzonymi na wystających wspornikach. Budynek znacznie, prawie dwukrotnie przedłużono w stronę południowo – zachodnią (o około 10,5 metra). Jego wnętrze miało układ spotykany w większości budowli tego typu: gospodarczo – magazynowe przyziemie ze spiżarniami i sklepioną kuchnią (wyższą niż zazwyczaj z powodu nachylenia zbocza zamkowego), aulę na pierwszym piętrze i komnaty mieszkalne na drugim piętrze. Komunikację pionową zapewniały dwie spiralne klatki schodowe, umieszczone w dawnej obłej wieży i przebudowanym budynku bramnym.
Stan obecny
Obecnie zamek na pierwszy rzut oka to w dużym stopniu nowożytna budowla neogotycka. Jednak pomimo przekształceń zachowała się prawie w całości północno – wschodnia średniowieczna zabudowa, wliczając w to mury dawnego przebramia z XIII/XIV wieku, przebudowany w XVI wieku budynek bramny wraz z sąsiadującą z nim dawną wieżą obłą oraz wieżą mieszkalną z XVI wieku. Wnętrza zamkowe otwarte są dla zwiedzających w okresie letnim. Znajdują się pod opieką National Trust for Scotland, organizacji zajmującej się ochroną i promocją przyrodniczego i kulturowego dziedzictwa Szkocji.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cook D., Castles of Scotland, Andover 1991.
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Fforde J., Brodick castle & gardens, Edinburgh 1979.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Salter M., The castles of western and northern Scotland, Malvern 1995.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume V, north and west Scotland, Edinburgh 1986.