Historia
Początki wieży mieszkalnej Braal sięgały połowy XIV wieku, choć powstać ona mogła na miejscu starszej siedziby Harolda II z Orkney, mormaera Caithness. W 1375 lub 1376 roku Robert II podarował miejscowe dobra (zwane wówczas Brathwell) swojemu drugiemu synowi, Davidowi Stewartowi. Pozostawały one w rękach jego potomków przez kolejne sto lat, do momentu kiedy Jakub II przeniósł własność Braal na sir Georgea Crichtona, wielkiego admirała Szkocji, który dwa lata później został także pierwszym earlem Caithness. Niedługo później, po śmierci Crichtona w 1455 roku, godność tą wraz z wieżą Braal przejął William Sinclair, baron Roslin i szkocki lord kanclerz. Kolejni Sinclairowie w okresie nowożytnym rozpoczęli w Braal budowę bardziej komfortowej rezydencji, lecz prace nad nią na szczęście nigdy nie zostały ukończone, dzięki czemu stara wieża nie została rozebrana na materiał budowlany. W 1856 roku obie konstrukcje zastąpił nowy dom, a wieża pozostała w stanie ruiny.
Architektura
Wieżę zbudowano na wzniesieniu przy północnym brzegu rzeki Thurso, na zachód od przeprawy którą kontrolowała. Ze wschodu na zachód w pobliżu Braal płynął także niewielki strumień, najpewniej zasilający fosę otaczającą prostokątny w planie obwód (przypuszczalnych) murów obronnych. Wjazd w ich obręb usytuowano od strony wschodniej, to jest z kierunku wiodącego ku rzece i przeprawie. Na dziedzińcu zapewne mieściła się zabudowa pomocnicza i gospodarcza, najpewniej o konstrukcji drewnianej lub szachulcowej, przykładowo piekarnia, kuchnia, stajnia.
Wieżę wzniesiono z nieobrobionego ale starannie dopasowanego miejscowego kamienia, na planie czworoboku o wymiarach 11,3 x 10,7 metra, przy czym narożnik południowo – zachodni został lekko ścięty na wysokości od pierwszego piętra w górę. Uzyskano w ten sposób przyporę, a podobna umieszczona została przy drugim południowym narożniku. Grubość murów wieży wynosiła od 2,4 do 3 metrów, natomiast wysokość sięgała trzech kondygnacji oraz umieszczonego na samej górze poddasza. Poddasze to było węższe niż górna kondygnacja i zapewne pozostawiało miejsce na dookolną galerię obronną, prawdopodobnie chronioną przedpiersiem z krenelażem. Biorąc pod uwagę czas powstania wieży, możliwe iż w okresach konfliktów zbrojnych lub zwiększonego zagrożenia do przedpiersia montowana była hurdycja.
Wejście do wnętrza wieży usytuowano blisko narożnika południowo – zachodniego, na wysokości pierwszego piętra, prowadzić więc musiały do niego zewnętrzne, drewniane schody, które można było łatwo zdemontować lub zniszczyć w razie zagrożenia, odcinając się od napastników. Najniższa kondygnacja o wymiarach 6,4 x 5,5 metra dostępna była jedynie przez otwór w stropie z poziomu piętra. Musiała pełnić rolę spiżarni i magazynu, gdyż jej jedynym oświetleniem były dwa rozglifione szczelinowe otwory w ścianie północnej i zachodniej. Dodatkowo w ścianie południowej funkcjonował niewielki otwór wentylacyjny. W połowie ściany wschodniej umieszczona została latryna, dostępna przez wąskie przejście w grubości muru. Zwieńczenie parteru nie posiadało sklepienia kolebkowego, jak to najczęściej bywało w szkockich wieżach mieszkalnych, lecz wspomniany powyżej płaski, drewniany strop.
Pierwsze piętro wieży mieściło dużą komnatę o wymiarach 6,7 x 5,7 metra, pełniącą zapewne rolę auli (ang. hall), czyli głównego pomieszczenia reprezentacyjnego w którym skupiało się dzienne życie mieszkańców wieży. Do komnaty prowadziło wejście z zewnątrz, skomunikowane za pomocą krótkiego korytarza w grubości muru południowego. Korytarz ten oświetlany był szczeliną od zachodu, a po przeciwnej stronie otwierał się na schody prowadzące na drugie piętro. Sama aula oświetlana była przez dwa większe okna od północy i zachodu, o dość skromnych ościeżach, lecz zaopatrzone w kamienne siedziska po bokach wnęk. Sedilia posiadały też dwa mniejsze okna od wschodu i zachodu, przy czym wschodnie posiadało przejście do latryny w grubości muru, doświetlanej pojedynczą szczeliną. Ogrzewanie zapewniać musiały albo przenośne kosze z paleniskami, albo otwarte, centralne palenisko z którego dym uchodził otworami wentylacyjnymi, gdyż nie znaleziono śladów po kominku, a kamienne płyty w jednym z narożników mogły zabezpieczać przed ogniem z wolnostojącego piecyka. Aula wyposażona była też we wnęki ścienne oraz komorę w narożniku południowo – wschodnim, dostępną przez zakręcający korytarzyk.
Drugie piętro wieży tradycyjnie mieściło komnatę o charakterze mieszkalnym, bardziej prywatną niż aula poniżej. Ogrzewana była ona niedużym kominkiem usytuowanym pośrodku ściany północnej oraz oświetlana dwoma niewielkimi otworami okiennymi. Przestrzeń drugiego piętra powiększały dwa pomieszczenia osadzone w grubości muru w narożniku południowo – zachodnim oraz w narożniku południowo – wschodnim. Oba doświetlane były otworami szczelinowymi. Dostęp do południowo – wschodniej komory zapewniony był węższym, ale dwukrotnie zakręcającym korytarzem, możliwe więc iż pełniła ona rolę latryny (zakręty w średniowiecznych latrynach zapewniały większą intymność i oddalenie od przykrych zapachów).
Stan obecny
Wieża zachowała się do dnia dzisiejszego w stanie trwałej, lecz nieco zaniedbanej ruiny, dość gęsto porośniętej roślinnością i od dłuższego czasu pozbawionej koniecznych prac renowacyjnych. Obecnie widoczna jest w całości do wysokości pierwszego piętra, przetrwały także częściowo mury piętra drugiego, ale górne partie zabytku mogą być efektem prac budowlanych z drugiej połowy XIX wieku. Wstęp na teren ruin jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Salter M., The castles of western and northern Scotland, Malvern 1995.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Third report and inventory of monuments and constructions in the county of Caithness, Edinburgh 1911.