Historia
Zamek Balquhain prawdopodobnie zbudowany został w XV wieku przez ród Leslie, który miejscowe ziemie otrzymał w 1340 roku od króla Dawida II. W 1526 roku warownia została zniszczona w trakcie sąsiedzkiego konfliktu z klanem Forbes. Odbudowę i jednocześnie przebudowę przeprowadził cztery lata później sir William Leslie, siódmy baron Balquhain.
W czasach Williama Leslie, dziewiątego barona Balquhain, który jednocześnie pełnił urząd szeryfa Aberdeenshire, zamek musiał być na tyle reprezentacyjną i wygodną rezydencją, iż gościła w nim w 1562 roku królowa Maria. Spędziła ona noc w Balquhain w trakcie podroży na północ i brała udział we mszy w pobliskiej kaplicy.
Zamek pozostawał siedzibą baronów Balquhain do końca XVII wieku, do czasów Patryka Leslie, piętnastego barona Balquhain, który uznał go za zbyt mało wygodny jak na nowożytne standardy i przeniósł się do nowej rezydencji Fetternear. Na zamku zamieszkiwał jeszcze jego syn, George Leslie wraz z małżonką Margaret Elphinston, lecz po śmierci ojca w 1710 roku także i on opuścił Balquhain. Przez pewien czas na zamku urzędowali jeszcze zarządcy miejscowych dóbr, lecz zaczął on szybko podupadać. Do całkowitej ruiny i zniszczenia zamku doprowadziło wzniecenie pożaru przez odziały księcia Cumberland w 1746 roku.
Architektura
Zamek usytuowano na terasie po północnej stronie niewielkiej rzeki Strathnaterick Burn, w jej łagodnym zakolu ochraniającym zabudowania nadrzecznymi skarpami od południa i wschodu. Składał się z nieregularnego, dostosowanego do formy terenu obwodu murów, które wyznaczały zajmowany przez szereg budynków dziedziniec.
Główną i najstarszą murowaną budowlą zamku była centralnie usytuowana czworoboczna wieża mieszkalna, czy też donżon o wymiarach w planie 14,1 x 9,1 metra, przy grubości murów dochodzącej do 1,9 metra. Początkowo była to budowla trójkondygnacyjna z przyziemiem i dwoma górnymi piętrami zwieńczonymi galerią obronną chronioną krenelażem. Trzecie piętro dobudowane zostało w XVI wieku w trakcie odbudowy z 1530 roku. Na poziomie przyziemia znajdowały się dwie sklepione kolebkowo komory o równej wielkości, zapewne przeznaczone do pełnienia funkcji gospodarczych (spiżarnie, magazyny itp.). Wejście do nich z zewnątrz prowadziło od strony zachodniej do komory południowej, natomiast do północnej izby przejść można była przez ścianę działową. Każda z nich oświetlana była jedynie przez wąskie otwory szczelinowe. Pierwsze piętro wzorem innych tego typu budowli mogło mieścić aulę, główną komnatę reprezentacyjną ogrzewaną kominkiem umieszczonym w murze północnym. Jej oświetlenie zapewniały co najmniej dwa okna w ścianie wschodniej, przy czym większe zapewne przepruto przy podwyższeniu na którym usytuowany był stół pana zamku. Można założyć, iż w niezachowanej ścianie zachodniej mieściło się pierwotne wejście do wieży, wiodące z poziomu dziedzińca za pomocą drewnianych schodów. Wejście na górne kondygnacje zapewniała już cylindryczna klatka schodowa w północnym narożniku. Drugie i trzecie piętro zajmowały prywatne komnaty mieszkalne, obie zwieńczone płaskimi, drewnianymi stropami, podobnie jak komnata reprezentacyjna na pierwszym piętrze.
Prawdopodobnie pod koniec XV wieku do zachodniego narożnika donżonu dostawiono pod kątem prostym murowany, prostokątny w planie budynek nowej auli (ang. hall), który mógł zastąpić starszego, jeszcze drewnianego poprzednika. Wskazywałby na to brak kuchni w przyziemiu donżonu, która musiała znajdować się w innym miejscu zamku. Nowa budowla otrzymała wymiary 16,2 x 8,6 metra i ściany grubości 1,4 metra. Umieszczono do niej dwa wejścia na poziomie parteru: jedno od strony donżonu, drugie po przeciwnej stronie wychodzącej na otoczony murem, nadrzeczny teren, być może ogród. Brak okien na poziomie przyziemia budynku wskazuje na jego funkcje magazynowo – gospodarcze, natomiast aula musiała znajdować się na piętrze. Na początku XVI wieku została ona podzielona poprzeczną ścianą na dwie mniej więcej równe części. Prawdopodobnie w tym samym okresie przebudowano północną elewację budynku, której nowa ściana otrzymała jedynie 0,8 metra grubości i narożną cylindryczną wieżyczkę. Druga czworoboczna wieżyczka, którą usytuowano w kącie pomiędzy donżonem a budynkiem auli, mieściła cylindryczną klatkę schodową zapewniającą wejście na piętro. Przed jej budową dostęp na górne piętro musiały zapewniać zewnętrzne, drewniane schody.
Pod koniec XVI wieku wybudowany został podłużny, prostokątny budynek północny, stykający się narożnikiem z budynkiem auli. Jego wymiary wynosiły 15,2 x 6 metrów, natomiast grubość murów 1 metr. Wejście do niego usytuowano od strony dziedzińca. Nie ma żadnych elementów, które pozwoliłyby określić jego funkcję. Ponadto na terenie średniowiecznego i wczesnonowożytnego dziedzińca musiały znajdować się drewniane lub szachulcowe zabudowania pomocnicze, między innymi stajnie, spichrze, obory, piekarnia itp.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego w najlepszym stanie przetrwała północna i wschodnia ściana donżonu, sięgająca wysokością dobudowanego w XVI wieku trzeciego piętra. Poniżej na elewacji widoczne są zamurowane pierwotne blanki starszej budowli z XV stulecia, zachowało się również sklepione przyziemie wieży. Niestety z pozostałych zabudowań widoczne są tylko niewielkie relikty (między innymi narożnej okrągłej wieżyczki).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.