Historia
W Ballymeanoch usytuowano kompleks neolitycznych budowli składających się z ułożonych w rzędach kamieni, ustawionych około 2200 – 1200 roku p.n.e. oraz z wzniesionych w zbliżonym okresie dwóch grobowców. Te ostatnie służyły jako miejsce pochówku wczesnorolniczej społeczności. Stopniowe przechodzenie ze zbieractwa i myślistwa do bardziej osiadłego życia rolniczego zapewne wpłynęło na rozwój poczucia terytorializmu i praw do dziedziczenia, a co za tym idzie chęci oddania hołdu przodkom. Widocznym przejawem tej aspiracji mogły być właśnie grobowce, mające na celu również przeprowadzanie ceremonii religijnych w ich pobliżu. Być może temu służyły rzędy pionowo ustawionych, wysokich kamieni. Ich lokalizacja mogła wskazywać konkretne pozycje słońca lub księżyca na nieboskłonie: np. w połowie lata słońce znajduje się na linii rzędu z dwoma kamieniami, a w momencie przesilenia zimowego słońce wstaje w linii z rzędem czterech kamieni.
Architektura
Menhiry ustawiono w dwóch równoległych rzędach ukierunkowanych na linii północny – wschód, południowy – zachód. W jednym rzędzie ustawiono dwa kamienie, w drugim cztery, przy czym te z rzędu wschodniego ułożono w gradacji względem ich wysokości (najwyższy miał 4,1 metra wysokości, kolejny 3,6 metra, a następne dwa po 2,7 metra). Kamienie w krótszym rzędzie otrzymały nieco niższą wysokość, między 2,7 a 3 metrami. Wszystkie miały formę dość cienkich i szerokich płyt. Dwa środkowe kamienie z linii wschodniej zostały pokryte wyrytymi znakami zbliżonymi do kręgów i pierścieni. Ballymeanoch pierwotnie posiadało co najmniej jeszcze jeden kamień o wysokości 2,8 metra z przewierconym ludzkimi rękami otworem, usytuowany po stronie północno – zachodniej, później przestawiony do pobliskiego neolitycznego grobowca. Podobnie jak dwa kamienie środkowe, pokryty został on licznymi okrągłymi wgłębieniami.
W odległości około 130 metrów od stojących kamieni, po wschodniej stronie, usytuowano neolityczny grobowiec (kerb cairn) o średnicy nieco ponad 5 metrów, składający się obecnie z 11 kamiennych płyt ułożonych na kształt okręgu, otaczających kopiec (cairn) o wysokości 0,6 metra.
Nieco dalej, w odległości 150 metrów od stojących kamieni, po stronie południowo – zachodniej umieszczono kolejne neolityczne stanowisko grobowe (henge), obecnie składające się z niewysokiego kopca (cairn) o średnicy około 20 metrów z dwoma ossuariami pośrodku (cist). Większe z nich o wymiarach 1,8 x 0,8 metra utworzono z długich na 2,7 metra kamiennych płyt przykrytych górnym masywnym kamieniem. Dół ossuarium wyłożono niewielkimi, zaokrąglonymi otoczakami. Mniejsze ossuarium miało 0,9 x 0,4 metra i pół metra głębokości. Wewnątrz odnaleziono pochowane ludzkie szczątki. Kopiec otoczony został ziemnym wałem oraz przekopem o 6 metrach szerokości i 0,5 metra głębokości, przez który prowadziły dwie groble, od strony północnej i południowej. Średnica całości wynosiła około 35 metrów.
Stan obecny
Ballymeanoch jest dziś stanowiskiem unikatowym ze względu na nagromadzenie różnorodnych konstrukcji sepulkralnych, symbolicznych i o nieznanym przeznaczeniu. Rzędy stojących kamieni przetrwały w dobrym stanie, nie licząc jednego przeniesionego głazu. Grobowiec południowo – zachodni utracił dużą część swego kurhanu (cairn), lecz komora grobowa wciąż jest przykryta warstwą ziemi i drobnych kamieni. Całkowitemu rozproszeniu uległ natomiast kopiec grobowca wschodniego, po którym pozostała tylko część kamiennej obstawy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Castleden R., Neolithic Britain: New Stone Age sites of England, Scotland and Wales, London 1992.
Noble G., Neolithic Scotland. Timber, Stone, Earth and Fire, Bodmin 2006.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Monuments, volume VI, Mid Argyll and Cowal, Edinburgh 1988.