Historia
Zamek zbudowany został w późnych latach XIII wieku, nad ważną strategicznie cieśniną oddzielającą lądową część Szkocji od wyspy Mull, która wraz z pobliskim jeziorem Loch Linnhe stanowiła dogodny szlak komunikacyjny. Był on między innymi bezpośrednim połączeniem z Great Glen, tektonicznym obniżeniem w północnej części Szkocji, oddzielającym Góry Kaledońskie od Gór Grampian. Fundatorami zamku prawdopodobnie byli członkowie klanu Ruaidhrí (MacRuari), lecz na początku XIV wieku, w czasie rządów Roberta I i konfliktu z Anglią, znalazł się on w rękach MacDonaldów, lordów Isles, i stał jedną z ich głównych siedzib.
Ardtornish było rezydencją MacDonaldów przez cały okres średniowiecza. W 1387 roku na zamku zmarł John MacDonald, lord Isles, a jego następca w Ardtornish zbierał oddziały przed kampanią wojenną, toczoną pomiędzy klanami z zachodniego wybrzeża a klanami z terenów północno – wschodniej Szkocji. Jej kulminacją była taktycznie nierozstrzygnięta bitwa pod Harlaw w 1411 roku. W późniejszym okresie na zamku rezydował John MacDonald, lord Isles i earl Ross za którego w 1462 roku podpisano w Ardtornish pakt, na mocy którego chciano dokonać podziału Szkocji pomiędzy angielskim królem Edwardem, lordami Isles i earlem Douglas. Pomimo tak jawnej zdrady, lordowie z Isles zachowali Ardtornish do 1493 roku, kiedy Jakub IV ostatecznie złamał ich władzę.
Po upadku MacDonaldów Ardtornish przeszło w ręce MacLeanów, chociaż dokładnie nie wiadomo, jak to się stało. Jeszcze w 1501 roku Evan MacLean z Kingairloch został odnotowany jako nieprawny właściciel zamku, lecz już w 1541 roku Roderik MacLean jako pan Ardtornish nie był kwestionowany. Jego potomkowie dzierżyli budowlę aż do 1690 roku, kiedy to przeszła na ród Campbellów i wkrótce potem została opuszczona, zapewne z powodu zbyt surowych warunków mieszkaniowych.
Architektura
Zamek wzniesiono na krańcu półwyspu wcinającego się w wąską cieśninę Sound of Mull. Cypel wypełniało skaliste, nieregularne wywyższenie terenu, prawdopodobnie stanowiące jedyną ochronę od strony pozostałej części lądu, gdyż od północy najwyraźniej nie wzniesiono żadnych dodatkowych fortyfikacji w postaci przecinającego szyję półwyspu przekopu, czy też ziemnego wału. Łagodny stok łączący wzniesienie z wybrzeżem po wschodniej stronie zamku skłaniałby do przypuszczeń, iż właśnie tam, w niewielkiej zatoce, usytuowana była przystań dla łodzi.
W najwyższym, skalistym punkcie półwyspu, przewyższającym o około 10 metrów okoliczny teren, usytuowano dwukondygnacyjny budynek na planie prostokąta o wymiarach 17,2 x 8,8 metra, przy masywnych murach o grubości aż 2,7 metra. Był to dom mieszczący aulę (ang. hall house), czyli wielką salę o funkcjach reprezentacyjnych w której koncentrowało się całe życie na zamku. Tam urządzano uczty, uroczystości, witano gości, dokonywano sądów itp. Wejście do budynku umieszczono pośrodku ściany wschodniej. Być może istniało także osobne wejście na górne piętro, ale bardziej prawdopodobne, iż na górę dostawano się jedynie umieszczoną w grubości muru wschodniego prostą klatką schodową, połączoną z korytarzem wejściowym do budynku. Obydwie kondygnacje rozdzielone były płaskim, drewnianym stropem, którego belki osadzano w otworach w murze. Oświetlenie przyziemia zapewniały jedynie dwa wąskie otwory przebite w ścianie południowej, piętro natomiast najpewniej miało większą ilość okien (zapewne w krótszych ścianach szczytowych i od najbezpieczniejszej strony południowej). Przypuszczalnie na piętrze znajdowała się też latryna, umieszczona w grubości muru narożnika północo – zachodniego.
Po północnej stronie budynku i przy wschodnim nadbrzeżu, na wąskim pasie między wzniesieniem a wodą, porozrzucane były dodatkowe zabudowania, zapewne będące gospodarczym zapleczem zamku. Doszukiwać się wśród nich można browaru, piekarni, stodoły, spichrza i przystani. Największym budynkiem był dom po północnej stronie wzniesienia, składający się z prostokątnego trzonu i dwóch mniejszych aneksów o łącznych ogólnych wymiarach 22,6 x 11 metrów, leżący pośród większej grupy zabudowań. Nie przetrwały żadne ślady dodatkowych obwarowań od strony lądu, a wąski wąwóz po stronie południowo – zachodniej, który ewentualnie mógł być wykorzystywany w celach obronnych, zapewne powstał na skutek działań natury.
Stan obecny
Budynek przetrwał w postaci ruiny, poddanej na początku XX wieku pracom zabezpieczającym i renowacyjnym. Jego mury w najwyższym miejscu dochodzą do wysokości 5 metrów, czyli do okna górnej kondygnacji. O istnieniu zabudowy gospodarczej świadczą głównie nierówności terenu. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The Castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Salter M., The castles of western and northern Scotland, Malvern 1995.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Ancient Monuments, volume III, Mull, Tiree, Coll & Northern Argyll, Edinburgh 1980.