Historia
Wieża mieszkalna Almond zbudowana została w XV wieku, na ziemiach baroni zakupionej przed 1425 rokiem przez ród Crawfordów. William Crawford poświadczony został w źródłach pisanych jako jej właściciel w 1417 roku, a w 1425 roku wspomniano o warownej budowli zwanej wówczas Haining. Nie ma pewności, czy jej fundatorem był William, czy jego potomkowie, ale prace budowlane nad murowaną wieżą mieszkalną przeprowadzono około połowy XV wieku.
Na początku XVI stulecia wieża została powiększona o przystawione do niej dobudówki. Kolejna rozbudowa, sądząc po heraldycznej tablicy przechowywanej obecnie w gospodarstwie Gilmeadowland, miała miejsce w 1586 roku. Wieża posiadała już wówczas innych właścicieli, gdyż męska gałąź rodu Crawfordów wymarła w 1542 roku, a Almond drogą małżeństwa Agnes Crawford z Thomasem Livingstonem przeszło na ich potomków.
W 1633 roku sir James Livingston otrzymał tytuł lorda i po odziedziczeniu wieży zmienił jej dawną nazwę Haining na Almond. Jako, iż w 1715 roku Livingstonowie wspierali bunt jakobitów, ich dobra przepadły na rzecz skarbu państwa. Wieża następnie została sprzedana York Buildings Company i ogołocona z całego wyposażenia. Zrujnowaną budowlę w 1783 roku przejął kupiec William Forbes of Callendar, lecz nie przeprowadził jej renowacji, zamieszkując w pobliskim domu.
Architektura
Wieżę mieszkalną Almond wzniesiono w najwyższym punkcie niewielkiego wywyższenia terenu, pierwotnie otoczonego przez przekop o szerokości około 4,9 metra, który być może połączony był z płynącym tam niegdyś strumieniem. Wjazd w obręb dziedzińca wyznaczonego przez obwód fosy prowadził od strony południowej. Prawdopodobnie fosę pierwotnie uzupełniały lekkie obwarowania konstrukcji drewniano – ziemnej, wewnątrz których oprócz wieży znajdowały się pomocnicze zabudowania gospodarcze (np. stajnie, kuchnia, browar, spichrze).
Wieża zbudowana została na planie litery L jako konstrukcja czterokondygnacyjna zaopatrzona dodatkowo w węższe murowane poddasze, które pozostawiało miejsce na dookolną galerię obronną, niegdyś zwieńczoną krenelażem z otworami strzeleckimi w merlonach. Otrzymała 2,2 metra grubości murów na poziomie gruntu, lecz były one zredukowane do 1,9 metra na poziomie pięter. Główny blok wieży na rzucie prostokąta miał wymiary 12,8 x 8,7 metrów, natomiast jego wschodnie skrzydło wysunięte było na 4,7 metra i szerokie na 7,3 metra. Na początku XVI wieku po wschodniej stronie wieży dostawiono dodatkowe dwukondygnacyjne zabudowania.
Wejścia do wieży umieszczono na poziomie gruntu i na poziomie pierwszego piętra, lecz nie jak to zazwyczaj bywało w wieżach o kształcie litery L w kącie utworzonym przez skrzydła, lecz pośrodku południowo – wschodniej, najdłuższej elewacji, mniej więcej jedno nad drugim. Ich ochronę zapewniała zawieszona nad nim półokrągła bartyzana czy też wykusz. Być może pierwotnie dodatkowe bartyzany, nadwieszane na przedpiersiu, znajdowały się również w narożnikach wieży. Półkolisty portal dolny zamykany był drzwiami, które blokowano ryglem osadzanym w otworze w murze. Podobnie ryglem mógł być blokowany górny portal wejściowy.
Każda kondygnacja posiadała dwa pomieszczenia: większe w głównym bloku wieży i mniejsze po stronie wschodniej w bocznym skrzydle. Komory parteru jako jedyne przykryte były sklepieniami kolebkowymi, wyższe kondygnacje rozdzielały natomiast drewniane stropy. Dodatkowo ostrołukowym sklepieniem kolebkowym zwieńczona była najwyższa kondygnacja poddasza, ale tylko w części nad głównym blokiem wieży, bowiem poddasze skrzydła wschodniego miało już kalenicę drewnianą. Na poziom sklepionego kolebkowo przyziemia prowadził właz i drabina, umieszczone we wnęce małego okna w ścianie wschodniej pierwszego piętra. Był to jedyny sposób przedostania się z piętra na parter. Komunikację pionową od piętra wzwyż zapewniała kręcona klatka schodowa, umieszczona w grubości wschodniego muru, tuż obok wejścia.
Podłużna komora osiągana przez główne wejście miała wymiary 8,4 x 4,4 metra. Jej oświetlenie zapewniały wąskie szczeliny utworzone w krótszych bokach. Dwa otwory szczelinowe pierwotnie oświetlały także mniejszą komorę parteru o wymiarach 3,8 x 2,9 metra. Wszystkie były rozglifione do wnętrza. Na pierwszym piętrze większe pomieszczenie zajmowała aula (hall), mniejsze natomiast w skrzydle bocznym kuchnia. Aulę ogrzewał osadzony w ścianie północno – zachodniej kominek, a oświetlenie zapewniały przede wszystkim trzy duże okna: jedno północno – wschodnie i dwa południowo – zachodnie. Wyposażenie kuchni stanowił kominek – palenisko w ścianie północno – wschodniej, zajmujące całą jej szerokość i przebite małym otworem szczelinowym. Dodatkowo w północnej części paleniska umieszczono kamienny zlew z odpływem skierowanym poza wieżę. Drugie i trzecie piętro mieściło prywatne komnaty mieszkalne właścicieli, poddasze zaś mogło być przeznaczone dla służby. Komnaty były ogrzewane kominkami i wyposażone w ścienne półki. Na drugim piętrze wyróżniała się kamienna piscina w południowym narożniku muru, wskazująca na możliwość funkcjonowania tam niewielkiej kaplicy. Pomieszczenia na każdym piętrze łączone były ze sobą ostrołucznymi portalami.
Stan obecny
Wieża pomimo, iż stanowi cenny przykład XV-wiecznej, L-kształtnej budowli mieszkalno – obronnej, od wielu lat znajduje się w stanie zaniedbanej ruiny. Prawdopodobnie z powodu zagrożenia odpadającą kamieniarką w ostatnim czasie została ogrodzona, wejście do jej wnętrza może być więc utrudnione. Niestety walory krajobrazowe wokół wieży dodatkowo niszczy poprzemysłowa strefa wyłożona betonowymi płytami i zaśmiecona. Wnętrza wieży zostały dość mocno przebudowane w XVI i XVII wieku. Powiększona została większość okien, przebito nowe otwory, wymieniono niektóre kominki, powiększono też niektóre pomieszczenia kosztem grubości muru (kuchnia i komnata nad nią). Dwa XV-wieczne okna przetrwały na drugim piętrze (elewacja północna i wschodnia), dwa małe otwory na pierwszym piętrze (w tym jeden zamurowany) oraz dwa otwory szczelinowe w przyziemiu. Niestety zanikł wykusz obronny nad wejściem, widoczny jeszcze pod koniec XIX wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The Castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
Salter M., The castles of the heartland of Scotland, Malvern 1994.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Stirlingshire, An Inventory of the Ancient Monuments, volume 1, Edinburgh 1963.