Historia
Miejscowe ziemie około połowy XIV wieku przeszły w ręce rodu Mercerów, po tym gdy Ada (Aldia) Murray, córka sir Andrew de Moravia z Tullibardine, wyszła za mąż za bogatego kupca z Perth, Johna Mercera. Wbrew podobieństwu imiona, Aldie najpewniej nie uzyskało nazwy od córki sir Andrew, gdyż nazwa ta występowała już w XIII wieku i najpewniej pochodziła z języka celtyckiego. Potomkowie Ady Murray i Johna Mercera na początku XVI wieku wybudowali dla siebie wieżę mieszkalną, jeszcze w tym samym stuleciu dwukrotnie przebudowywaną i powiększaną o dodatkowe skrzydła. Ostatnie znaczniejsze modyfikacje budowli, mające na celu podniesienie komfortu życia, miały miejsce na początku XVII wieku. Następnie bez większych zmian była ona zamieszkiwana przez prawie cały XVIII stulecie. Opustoszała dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku, lecz przed popadnięciem w całkowitą ruinę uratowała ją renowacja przeprowadzona po drugiej wojnie światowej.
Architektura
Wieżę wzniesiono na stosunkowo stromych stokach opadających ze wzgórz Cleish do rozleglej doliny, którą po południowej stronie Aldie przepływał na linii wschód – zachód strumień Pow Burn. Wieża w planie otrzymała kształt prostokąta o wymiarach 10,9 x 8,3 metra. Pomieściła cztery kondygnacje z zewnętrznymi elewacjami pierwotnie przebitymi niewielkimi czworobocznymi oknami i kluczowymi otworami strzeleckimi. Przypuszczalnie początkowo zwieńczona była galerią obronną ukrytą za przedpiersiem z krenelażem, ale w końcowych latach XVI wieku, gdy względy obronne zeszły na dalszy plan, najwyższą kondygnację przebudowano przykrywając dwuspadowym dachem i wznosząc w trzech narożnikach okrągłe, zadaszone bartyzany. Czwarty narożnik, południowy, jako że mieścił klatkę schodową, uzyskał osobne zadaszenie z dwuspadowym daszkiem (przed otynkowaniem mury przebudowanej części różniły się czerwonawym odcieniem od starszych, żółtawych, obrobionych bloków kamienia). Wejście do wieży oryginalnie znajdowało się na wysokości pierwszego piętra, gdzie dostępne było przez zewnętrzne, drewniane schody.
Wnętrze najniżej kondygnacji Aldie pierwotnie jako jedyne było przykryte sklepieniem kolebkowym i pełniło funkcję spiżarni lub składu, co było typowym rozwiązaniem dla szkockich wież mieszkalnych. Pod sklepieniem posiadało ono dodatkowe półpiętro, z drewnianą podłogą osadzoną na kamiennych wspornikach. Komora przyziemia pierwotnie doświetlana była zapewne niewielkimi otworami szczelinowymi i prawdopodobnie nie była bezpośrednio skomunikowana z pierwszym piętrem, co było rozwiązaniem charakterystycznym jedynie dla najstarszych wież mieszkalnych, rzadkim zaś dla wież późnośredniowiecznych. Cylindryczną klatkę schodową osadzoną w grubości muru narożnika południowego, która łączyła piętra wieży, przedłużono w dół dopiero w późniejszych latach XVI wieku. Częściowo zablokowała ona wówczas ścienną półkę na najniższej kondygnacji, ale umożliwiła połączenie z dobudowanym skrzydłem południowym.
Na pierwszym, wejściowym piętrze tradycyjnie mieściła się komnata reprezentacyjna, aula (hall) o wymiarach 7,9 x 5,2 metra. Dostępna była z zewnątrz od strony wschodniej, przy czym w przejściu umieszczono w podłodze właz do niższej kondygnacji. Na wprost osiągało się aulę, zaś po lewej stronie w grubości muru długi i wąski korytarz prowadził do południowego skrzydła. Na jego końcu w murze utworzono małą półkę na źródło światła. Wyposażenie samej auli stanowił kominek osadzony w ścianie południowo – zachodniej, okna natomiast przebito od północy i północnego – wschodu.
Drugie piętro zajmowała prywatna komnata mieszkalna, początkowo oświetlana trzema niedużymi oknami. Ogrzewanie zapewniał kominek w ścianie północnej, sąsiadujący z niewielką półką ścienną. Dodatkowo przy narożniku południowo – zachodnim w grubości muru utworzono latrynę. Komnatę, podobnie jak aulę poniżej, przykrywał płaski drewniany strop. Najwyższą kondygnację po przebudowie z końca XVI wieku utworzyła kolejna komnata mieszkalna, ogrzewana kominkiem, wyposażona w latrynę i dobrze oświetlona licznymi oknami, częściowo przebitymi przez połacie dachu jako lukarny. Wyżej przez właz w stropie można było przejść na poddasze.
Prawdopodobnie jeszcze w pierwszej połowie XVI wieku wieżę powiększono o wspominane już dwukondygnacyjne skrzydło południowe o lekko trapezowatym w planie kształcie zbliżonym do wydłużonego prostokąta. W jego przyziemiu zlokalizowano podsklepioną kuchnię, wyposażoną w duże palenisko w grubości muru południowego oraz w piec chlebowy w ścianie zachodniej. Północną część skrzydła w przyziemiu utworzył korytarz wejściowy prowadzący do przedłużonej klatki schodowej głównej części wieży. Pierwsze piętro skrzydła nie zostało podzielone i mieściło jedną dużą komnatę. Około końca XVI wieku dobudowane zostało prostokątne skrzydło wschodnie, które z pozostałymi zabudowaniami wydzieliło pośrodku nieduży dziedzińczyk, otwarty od strony wschodniej.
Stan obecny
Wieża zachowała się do dnia dzisiejszego w dobrym stanie, ale została częściowo przebudowana. Oprócz utworzenia nowej, najwyższej kondygnacji z bartyzanami i zadaszenia wieży dwuspadowym dachem, jej pierwotne okna w większości zostały powiększone. Późnośredniowieczny otwór przetrwał jedynie po stronie północno – zachodniej na wysokości drugiej kondygnacji oraz z tej samej strony na wyższym piętrze. Po wybudowaniu dwóch dodatkowych skrzydeł, przestrzeń między nimi wypełniona została w XVII wieku nowożytnym aneksem pełniącym rolę sieni wejściowej a zarazem nowej, obszernej klatki schodowej. Obecnie Aldie znajduje się w rękach prywatnych i nie jest udostępniona dla zwiedzających. Widoczna jest jednak dobrze z drogi po drugiej stronie doliny (od południa).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The Castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 2, Edinburgh 1887.
Salter M., The castles of the heartland of Scotland, Malvern 1994.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Eleventh report with inventory of monuments and constructions in the counties of Fife, Kinross, and Clackmannan, Edinburgh 1933.