Historia
Według tradycji zamek Achanduin założony został w pierwszej połowie XIII wieku przez biskupów Argyll, jednak diecezja ta była wówczas uboga, a jej hierarchowie raczej nie mogliby sobie pozwolić na ufundowanie murowanego zamku, nawet jeśli miał bardzo skromną formę. Achanduin po raz pierwszy poświadczone zostało w przekazach pisanych w 1304 roku, kiedy to niejaki Eugenil de Ergadia, lord Lorn i Lismore, przypuszczalnie z rodu MacDougallów, przekazał miejscowe ziemie Andrew, biskupowi Argyll. Zamek był więc pierwotnie w posiadaniu klanu MacDougallów i to zapewne oni ufundowali jego budowę w ostatniej ćwierci XIII wieku.
W 1308 roku MacDougallowie utracili swe dobra wraz z zamkiem Dunstaffnage, na skutek konfiskaty po przegranej bitwie w Przełęczy Brander z Robertem Brucem (MacDougallowie byli zwolennikami Johna Comyna, przeciwnika króla Roberta). Być może jednak zachowali wyspę Lismore wraz zamkiem Achanduin, gdyż nie zostały one nigdzie wymienione w spisach utraconego majątku. Wyspę opuścili przypuszczalnie około połowy XV wieku, po wybudowaniu zamku Dunollie. Do tego czasu zamieszkiwać mogli w Achanduin, które choć formalnie podarowane biskupom Argyll, nie miało dla nich zbyt dużego znaczenia (kościelni hierarchowie na Lismore bywali rzadko).
Według badań archeologicznych sam zamek od początku XV wieku użytkowany był w coraz mniejszym wymiarze, aż ostatecznie przed końcem średniowiecza został porzucony. Opuszczenie go mogło mieć także związek z wybudowaniem w latach 1508-1512 wieży mieszkalnej Saddell przez biskupa Davida Hamiltona. Zabudowania zamku zapewne szybko popadły w ruinę, gdyż próba zamieszkania w Achanduin około XVII-XVIII wieku wymusiła na nieznanych przybyszach wybudowanie na dziedzińcu z układanego bez użycia zaprawy kamienia nowego budynku.
Architektura
Zamek wzniesiony został w usianej skalistymi pagórkami południowo – zachodniej części wyspy Lismore, blisko wybrzeża i wód Loch Linnhe. Usytuowano go na szczycie skalnego grzbietu o poszarpanych i stromych skarpach, zwężającego się po stronie północno – wschodniej i znacznie szerszego po stronie przeciwnej, gdzie też znajdowało się w miarę łagodne podejście. Utworzona tamtędy droga wiodła do oddalonej o około 200 metrów zatoki, wykorzystywanej do przybijania łodzi. Mniejsza ścieżka na północnym – wschodzie schodziła skarpami do wąwozu, gdzie w odległości około 50 metrów od zamku znajdowało się źródło wody.
Achanduin otrzymało w planie kształt kwadratu o bokach długości około 22 metrów, wyznaczonych przez mur obronny o grubości od 1,4 do 2,4 metra. Brama wjazdowa w jego obręb znajdowała się mniej więcej pośrodku kurtyny północno – wschodniej. Był to zwykły przejazd przebity poprzez mur, być może chroniony hurdycją nadwieszaną na kurtynie powyżej wjazdu, a z pewnością zamykany wrotami blokowanymi ryglem osadzanym w otworze w murze. Z wnętrza przejazdu schodami w grubości muru można się było przedostać na chodnik obronny oraz dalej do niedużego wykusza po stronie wschodniej, flankującego jednostronnie bramę.
Zabudowa mieszkalna wypełniła południowo – wschodnią część dziedzińca, na całej jego długości (szerokość budynku wynosiła około 7,6 metra). Budynek dostawiony był do kurtyn muru, ale pozostawiał miejsce w jego koronie zapewniające funkcjonowanie na całym obwodzie chodnika straży. Wejście do wnętrza wiodło od północnego – zachodu, od strony brukowanego dziedzińca, gdzie flankowane było przez dwa szczelinowe okna. Przypuszczalnie funkcjonowało też drugie wejście wprost na piętro, po zewnętrznych, drewnianych schodach. Układ wewnętrzny budynku pozostaje nieznany, wiadomo jedynie, iż prawdopodobnie mieścił dwie kondygnacje rozdzielone drewnianym stropem układanym na odsadzce muru, a w przyziemiu wschodniej części murem grubości 0,6 metra wydzielona była mniejsza izba. Przy jej wschodniej ścianie, w grubości kurtyny północno – zachodniej, znajdowała się latryna wysunięta na dwóch kamiennych filarach przed lico muru, z komorą doświetlaną małym oknem w bocznej ścianie i korytarzem w grubości muru także zaopatrzonym w małe okno.
Po stronie północno – zachodniej znajdowała się furta o szerokości 1,4 metra, zamykana ryglem podobnie jak główna brama, prowadząca na kamienną platformę o wysokości nieco ponad 2 metrów. Jej wnętrze mieściło dół o głębokości 2,2 metrów, zapewne odkrywany w razie zagrożenia, a normalnie przykryty by umożliwić zejście z platformy za pomocą drabiny. Tuż obok w grubości muru usytuowano kolejne dwa ujścia latryn, dostępne osobnymi korytarzami w grubości muru, zapewne częściowo podwieszane na kamiennych wspornikach przy zewnętrznej elewacji. Dwa okna przebite na piętrze kurtyny północno – wschodniej, na północ od bramy głównej, świadczyłyby, iż także tam mogły być dostawione do muru jakieś zabudowania, prawdopodobnie jednak od wewnątrz wzniesione w lżejszej konstrukcji niż główny budynek.
Stan obecny
Zamek znajduje się dziś w stanie zaawansowanej ruiny. Do maksymalnej wysokości około 6,7 metrów przetrwały fragmenty kurtyny północno – wschodniej i północno – zachodniej oraz niższy, mały odcinek muru południowego. Pozostałe części zamku, zwłaszcza kurtyna południowo – wschodnia oraz mury głównego budynku mieszkalnego, widoczne są jedynie na podstawie kamiennych reliktów w przyziemiu. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Truner D., The Bishops of Argyll and the Castle of Achanduin, Lismore, AD 1180-1343, „Proc Soc Antiq Scot”, vol. 128, 1998.
Salter M., The castles of western and northern Scotland, Malvern 1995.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Ancient Monuments, volume II, Lorn, Edinburgh 1975.