Historia
Początki zamku sięgają drugiej połowy lub końca XIII wieku, choć pierwsza pewna wzmianka o nim pochodzi dopiero z 1316 roku. Jego zadaniem była ochrona północno-zachodnich granic Królestwa Węgierskiego. Vrsatec powstał jako zamek królewski, ale na przestrzeni wieków należał do różnych feudałów. Pośród nich w drugim dziesięcioleciu XIV wieku był Mateusz Csák, po którego śmierci zamek wrócił w ręce króla. Następnie dzierżył go Aleksander z Hédervár i jego syn Mikołaj, a od 1396 roku Ścibor ze Ściborzyc, najbliższy i najbardziej wpływowy doradca Zygmunta Luksemburskiego. W latach 1432 – 1434 Vrsatec znajdował się w rękach sprzyjającego husytom kasztelana Mikołaja Szobonya, w 1439 roku sprzedano go królowej Elżbiecie, a w połowie XV wieku przypadł rodzinie Hunyady. Po Janie Hunyadym odziedziczył go syn, Maciej Korwin, który za zasługi wojenne darował go w 1477 roku miejscowej rodzinie ziemiańskiej. W XVII wieku zamek stracił znaczenie, gdyż właściciele przenieśli się do nowego pałacu we wsi Pruské. W latach 1680 i 1708 dwukrotnie palił się podczas zdobywania przez wojska cesarskie w trakcie antyhabsburskich powstań. Za zgodą ostatniego właściciela, grafa Kóniggsega, został w 1708 roku wysadzony w powietrze z obawy przed ponownym zajęciem przez powstańców.
Architektura
Pierwotny zamek z XIII wieku powstał na wierzchołku wysokiej i niedostępnej skały, na której wzniesiono kwadratową w planie wieżę, do której później dobudowano budynek mieszkalny i mur obronny wydzielający niewielki dziedziniec o kształcie trapezu. Wieża poza obronnymi pełniła także funkcje mieszkalne, jej piwnica wykuta była cała w skale, a ściana przyziemia i częściowo piętra utworzona była ze skalnego bloku. W skale wykuto także przejścia oraz w przyziemiu korytarz do wykusza zawieszonego nad wschodnim urwiskiem. Wymiary wieży wynosiły 6×6 metrów, co przy niewielkiej grubości murów wynoszącej 1 metr, dawało całkiem spore wnętrze o wymiarach 4×4 metry. Dostęp do górnej części zamku możliwy był jedynie poprzez siodło po stronie północno – wschodniej, a następnie wykutymi w skale schodami schodzącymi serpentyną po zboczu w kierunku podzamcza. Nieduża furta wejściowa do zamku górnego została wyłamana w przegradzającej drogę skale.
Ze względu na szczupłość miejsca w górnej części zamku, pomieszczenia gospodarcze zlokalizowano na rozleglejszym podzamczu (50×60 metrów), na skalnym tarasie poniżej właściwego zamku. Jedyny dostęp do tej otoczonej skałami części wiódł od północy. W XVI wieku zbudowano tu renesansowy pałac i budynki gospodarcze. Zamek miał własną piekarnię, spichlerz, stajnię, na miejscu warzono też piwo. Całość otoczono dość cienkim murem obronnym o grubości 1 metra, który tylko od północnej, wjazdowej strony był grubszy (1,7 metra). Wzmacniała go cylindryczna i pięcioboczna wieża po stronie zachodniej oraz bastion północny o kształcie zaokrąglonego, wydłużonego klinu. Na częściowo wykutej w skale półce, pomiędzy dolnym a górnym zamkiem, umieszczono działobitnię.
Stan obecny
Najlepiej zachowaną częścią dolnego zamku jest pałac, którego ściany z otworami okiennymi zachowały się do wysokości pierwszego piętra i są dobrze widoczne z zachodniej strony wzgórza. Gorzej wyglądają zachodni mur obronny i wieża nad urwiskiem, z których zachowały się tylko małe fragmenty. Z innych budowli dolnego zamku pozostały drobne kawałki murów i fundamenty częściowo ukryte w ziemi oraz wały. Z obiektów zamku górnego na szczycie skały zachowały się tylko fragmenty najstarszej, kwadratowej wieży i murów obronnych. Ta część zamku jest szczególnie narażona na erozję, odpadają z niej kolejne kamienie. Warto zwrócić uwagę, że zamek górny leży ponad 90 metrów powyżej dolnego. Jest to największa różnica wysokości pomiędzy obiektami tego samego zamku na Słowacji. Kilkadziesiąt metrów podejścia po stromych skałach sprawia, że górny zamek należy do najtrudniej dostępnych na Słowacji.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.