Historia
Powstanie zamku datuje się na koniec XIV wieku i wiąże z królewskimi terenami łowieckimi w okolicach Zwolenia. Myśliwski zamek, wspomniany po raz pierwszy w 1390 roku, miał służyć królowi w czasie jego wypraw w masyw Polany. Możliwe jednak, iż zamek powstał nieco wcześniej i można go łączyć ze wspominanym w dokumentach źródłowych zamkiem Liget, jednym z ulubionych miejsc króla Ludwika I Wielkiego. Także nieliczne ślady architektoniczne sugerują, iż Vígľaš mógł powstać z inicjatywy Ludwika w okresie 1368 – 1381.
W kolejnych latach Vígľaš dzielił losy innych zamków zwoleńskiej żupy. W pierwszej połowie XV wieku był własnością kolejnych królowych, z których pierwszą była od 1424 roku Barbara, żona Zygmunta Luksemburczyka, która powierzyła go w zarząd miejscowemu kasztelanowi, a w 1431 roku z obawy przed atakiem husytów przekazała miastu Kremnica, aby do jego obrony wysłało 12 górników. W 1438 roku Vígľaš objęła w posiadanie córka Barbary, królewna Elżbieta, lecz już w 1440 roku oddała go w zamian za 5000 złotych węgierskich pożyczki w prywatne ręce austriackiego szlachcica Reinprechta z Ebersdorfu. Później zamek kilkakrotnie zmieniał właścicieli, pośród których byli rycerze z dworu królowej, Henning z Cernina i Jošt z Kussowa. Około polowy XV wieku brali oni udział w zmaganiach o koronę węgierską, wpierw popierając Jana Jiskrę, a następnie gubernatora węgierskiego Jana Hunyadego. W 1462 roku król Maciej Korwin potwierdził Joštowi prawo do zamku w zamian za przysięgę wierności, dzięki czemu dwa lata później Vígľaš mógł odziedziczyć syn Jošta o imieniu Ondrej. W 1496 roku Władysław II wykupił od niego zamek za 6300 złotych i drogą wymiany przekazał rodzinie Raskai. Budowla była wówczas już podupadła i zaniedbana, jednak z czasem stała się ośrodkiem wielkiego majątku obejmującego trzy miasteczka i kilkanaście wsi.
W XVI wieku zamek włączono w pas fortyfikacji antytureckich (jako że od 1527 roku ponownie należał do dóbr koronnych), a jego obrona została powierzona królewskim kapitanom. Jego obwarowania wymagały pilnej rozbudowy, którą przeprowadził w 1566 roku kapitan Ladislav Zelemery, a kontynuował po 1575 roku Ladislav Zay. Dzięki temu zamek nigdy nie został zdobyty przez Turków, chociaż w trakcie oblężeń doznał wielu uszkodzeń. Począwszy od 1690 roku należał do rodziny Esterhazych, którzy przebudowali go w stylu barokowym, zamieniając w luksusową rezydencję magnacką. W końcu XIX wieku został z kolei przebudowany w stylu romantycznym, kiedy to między innymi dodano krenelaż na obwarowaniach podzamcza. Zimą 1945 roku w trakcie walk frontowych zabytek spłonął.
Architektura
Początkowo zamek składał się z trzech skrzydeł, które wraz z obmurowaną skałą tworzyły zamknięty dziedziniec o łącznych wymiarach 60 x 85 metrów. Od południowej strony umieszczono jedynie mur obronny, a wewnętrzny dziedziniec obiegały piętrowe krużganki. Wjazd umieszczony był w sklepionym przejeździe skrzydła zachodniego, prowadzącym od strony podzamcza. Forma zamku zapewne była zbliżona do powstałego w tamtym okresie Nowego Zamku w Zvoleniu. Urządzenia obronne ograniczały się do otworów strzelczych w zewnętrznych elewacjach murach budynków. Zamek otoczono także murem obwodowym oraz odgrodzono suchą fosą po najbardziej zagrożonej południowej stronie.
Komnaty reprezentacyjne znajdowały się głównie na piętrze skrzydła północnego i wschodniego. Posiadały one drewniane, płaskie stropy i oświetlane były czworobocznymi oknami z centralnymi krzyżami. Przyziemie pełniło natomiast funkcje gospodarcze, tam znajdowała się kuchnia, magazyny, spiżarnie oraz w jednym z pomieszczeń studnia. Na południowym końcu skrzydła wschodniego usytuowano kaplicę. Dostęp do niej prowadził z krużganków i sąsiedniego bocznego pomieszczenia, zwieńczonego sklepieniem opartym na pojedynczym filarze. Jej prezbiterium zamknięte było poligonalnie i wysunięte poza obrys zabudowy, a wnętrze zwieńczone sklepieniem krzyżowo – żebrowym.
Wielka rozbudowa nastąpiła w XVI wieku, kiedy zamek został przekształcony w jedną z twierdz systemu obrony słowackich ziem przed Turkami. Otoczono go nowym murem z dwiema okrągłymi wieżami działowymi na wschodzie, a później pod koniec XVI wieku w zachodnich narożach dodano dwie kolejne wieże działowe. Wejście do wieży bramnej podzamcza prowadziło przez zwodzony most. W pobliżu zamku, na wzgórzu na jego przedpolu w 1574 roku zbudowano sześciokątną wieżę, otoczoną z trzech stron przekopem, pełniącą funkcję obserwacyjną i sygnalizacyjną. Miała ona łączność wzrokową z innymi tego typu obiektami. Jej pozostałości znajdują się 150-200 metrów na południowy zachód od zamku.
Stan obecny
Do niedawna zamek znajdował się w stanie ruiny do której doprowadziła go II wojna światowa. W ostatnich latach został jednak odbudowany przez prywatnego inwestora i przekształcony w hotel i centrum konferencyjne. Istnieje możliwość jego zwiedzania, a terminy i godziny wejść najlepiej sprawdzić na oficjalnej stronie zamku tutaj.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Stredoveké hrady na Slovensku. Život, kultúra, spoločnosť, red. D.Dvořáková, Bratislava 2017.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.