Historia
W XIII wieku osada Veľký Slavkov znajdowała się posiadaniu premonstratensów z klasztoru w Kláštor pod Znievom, co mogło mieć związek z budową we wsi na przełomie XIII i XIV wieku wczesnogotyckiego kościoła, jako że klasztor miał duży wpływ na rozwój gotyckiej architektury w regionie Turca i Spiszu. W początkach XV wieku kościół św. Andrzeja został przebudowany, kiedy to korpus podzielono na dwie nawy i podsklepiono. Pierwszą dużą przebudową nowożytną było dostawienie wieży w połowie XVII wieku. W okresie tym budynek na skutek postępów reformacji znajdował się w rekach protestantów. Do katolików wrócił przed 1672 rokiem. W 1861 roku budowla wymagała remontu, po pożarze jaki ją dotknął.
Architektura
Kościół pierwotnie tworzyła nawa na planie prostokąta oraz węższe i niższe od niej prezbiterium na rzucie zbliżonym do kwadratu. Obie części zapewne przykrywały osobne, stosunkowo wysokie dachy dwuspadowe, pokryte, gontem, strzechą lub ewentualnie dachówką. Po północnej stronie prezbiterium wzniesiona została zakrystia z dachem jednospadowym. Całość usytuowana była na stosunkowo płaskim terenie, pierwotnie otoczonym ogrodzonym cmentarzem.
Wejście do kościoła wiodło od południa, przez wyjątkowo okazały portal, jak na wiejską budowlę farną. Otrzymał on formę uskokową, ostrołuczną, z przejściem zwieńczonym trójliściem w strefie tympanonu. W uskoki włożono liczne kolumienki, osadzone na cokołach i zwieńczone kapitelami, na których ułożono wałki ostrołucznych archiwolt, będące przedłużeniem kolumienek. Cokół pod kolumienkami naprzemiennie utworzono żłobkowany i zaoblony. Drugie wejście do kościoła prawdopodobnie wiodło przez południową ścianę prezbiterium.
Wnętrze korpusu początkowo zapewne przykryte było płaskim, drewnianym stropem belkowym. Oddzielone ostrołuczną arkadą tęczy prezbiterium przykryto w chwili budowy sklepieniem krzyżowo – żebrowym, z ciężkimi kamiennymi żebrami o profilu klina, opuszczonymi na cztery narożne konsole zdobione motywami roślinnymi. W miejscu przecięcia żebra spięto zwornikiem, zdobionym płaskorzeźbioną drobną rozetą ujętą siedmioma liśćmi. Wnętrze kościoła początkowo oświetlać mogły wąskie, lancetowate lub półkoliste, obustronnie rozglifione okna wczesnogotyckie. Zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną żadnego okna nie przebito od północy.
W pierwszej połowie XV wieku pierwotnie jednonawowy korpus podzielony został na dwie nawy, za pomocą wstawionego do wnętrza na środku wielobocznego, smukłego filara z wielobocznym, sfazowanym cokołem. Obie nawy przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym, z żebrami spiętymi okrągłymi, gładkimi zwornikami. Na środkowym filarze, pośrodku ścian oraz nad ostrołuczną arkadą tęczy żebra podwieszono z podcięciami. W narożnikach zostały mocniej przedłużone i bardziej wtopione w ściany. Wraz z przebudową nawy wnętrze oświetlono wysokimi, ostrołucznie zamkniętymi oknami z dwudzielnymi maswerkami, operującymi motywami trójliści, czwórliści czy rybich pęcherzy.
Stan obecny
Średniowieczną sylwetkę kościoła zniekształcają obecnie niskie, blaszane dachy, nowożytna wieża zachodnia oraz kruchta południowa. Zachowały się gotyckie okna maswerkowe i okazały wczesnogotycki portal południowy. Wewnątrz zobaczyć można sklepienie prezbiterium z XIII/XIV wieku oraz sklepienie nawy z XV wieku. Ponadto w północnej ścianie prezbiterium zachowała się wnęka średniowiecznego pastoforium. Późnogotyckie ołtarze które w XV i XVI wieku znajdowały się w kościele, obecnie przechowywane są w budapesztańskim Muzeum Narodowym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.
Súpis pamiatok na Slovensku, zväzok treti K-Ž, red. A.Güntherová, Bratislava 1969.