Historia
Początki obwarowań w Trnavie sięgają 1238 roku, kiedy to miasto otrzymało od króla Beli IV przywilej na ich budowę. Pierwotnie były to umocnienia drewniano – ziemne, stopniowo wymieniane w XIV wieku na murowane. Pomimo fortyfikacji miasto było wielokrotnie zdobywane, między innymi w 1271 i 1273 roku przez króla Przemysła Ottokara II. W 1430 roku na przedpolach miasta armia węgierska stoczyła bitwę z husytami, którzy pomimo wygranej musieli wycofać się na Morawy z powodu dużych strat. Dwa lata później grupa husytów przebrana za kupców, weszła do miasta, obezwładniła w nocy straże i przejęła miasto bez walki. Okupowali oni Trnavę do 1435 roku, a jeszcze w tym samym roku, po odzyskaniu miasta, cesarz Zygmunt Luksemburczyk nakazał wzmocnić miejskie fortyfikacje. Kolejny atak na miasto przeprowadził w 1506 roku Maksymilian Habsburg. Tym razem obrońcy utrzymali miasto, choć obwarowania mocno ucierpiały w trakcie walk. W kolejnych wiekach, wraz z upowszechnianiem się artylerii, traciły na znaczeniu, lecz były utrzymywane. Pierwsze rozbiórki przeprowadzono w XIX stuleciu, kiedy to zasypano fosę i wyburzono bramy w celu udrożnienia ruchu ulicznego.
Architektura
Obwarowania miejskie w Trnavie wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 800 x 700 metrów. Obszar ten dzielił na mniej więcej dwie równe połowy strumień, przepływający przez miasto z północy na południe, tworzący niewielkie zakole w środkowej części Trnavy. Na południu, już poza obwodem obronnym, wpadał on do rzeki Trnavki, która zabezpieczała miasto od zachodu. Starsza była wschodnia część miasta, położona na lewym brzegu, skupiona początkowo wokół kościoła farnego św. Mikołaja, młodsza część rozwinęła się na prawym, zachodnim brzegu strumienia. Obie połączone zostały w XIV wieku wspólnym obwodem obronnym.
Obwarowania obejmowały obszar prawie 56 ha przy długości obwodu wynoszącej 3 tysiące metrów. Stawiało to Trnavę pośród większych ośrodków miejskich ówczesnych Węgier. W pobliżu murów miejskich usytuowane były wszystkie najważniejsze świątynie i kompleksy sakralne: kościół farny w połowie długości wschodniego boku miasta, klasztor klarysek w narożniku południowo – wschodnim, powstały już w czasach lokacji Trnavy, klasztor franciszkański w połowie długości boku zachodniego oraz klasztor dominikański blisko narożnika północno – wschodniego. Ceglany mur obronny miał około 8 metrów wysokości i grubość dochodzącą w przyziemiu do 2 metrów. Początkowo zwieńczony krenelażem, w późniejszym okresie otrzymał prosty daszek ponad chodnikiem obrońców. Ten ostatni umieszczony był w grubości muru za przedpiersiem.
Mury obronne Trnavy wzmocnione były 36 basztami, rozmieszczonymi dość równomiernie na całej długości obwodu. Mniejsza ilość baszt znajdowała się jedynie od strony wschodniej. Pierwotnie było ich w sumie 26, w drugiej fazie rozbudowy obwarowań w XIV wieku do istniejącego obwodu dobudowano kolejnych 10. Początkowo były to baszty wykuszowe, otwarte od strony miasta, z czasem przebudowywane na baszty czworoboczne zamknięte. Długość ich boków wynosiła od 7,25 do 8,1 metra. Były wysunięte obustronnie przed elewacje kurtyn i wyższe od nich o jedną kondygnację. Wewnątrz poszczególne piętra rozdzielały drewniane stropy, a komunikację umożliwiały drabiny. Obronę umożliwiały rozglifione do wnętrza prostokątne otwory strzeleckie.
Do miasta prowadziły cztery bramy, umieszczone w czworobocznych, pięciopiętrowych wieżach bramnych. Dwie od strony północnej (Górna i Malženická) i dwie od strony południowej (Dolna i Lovčická). Ten nietypowy układ zapewne spowodowany był warunkami terenowymi, czyli rozdzielającym miasto na dwie części potokiem i koniecznością zapewnienie każdej z nich niezależnego wjazdu. W późniejszym okresie dodano mniejsze furty dla pieszych, jedną od wschodu i dwie od zachodu, natomiast główne bramy miejskie otrzymały w XIV wieku przedbramia. Zewnętrzną strefę obrony stanowiła fosa, wypełniana wodą w momentach zagrożenia, ze stawu położonego na północ od miasta. Jej szerokość wynosiła około 20 metrów, a głębokość co najmniej 5 metrów.
Stan obecny
Mury obronne w Trnavie należą do jednych z najlepiej zachowanych na terenie Słowacji. Przetrwały na 2/3 obwodu, zwłaszcza na odcinku zachodnim, północnym, północno – wschodnim, wschodnim i częściowo południowym wraz z licznymi basztami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lexikon stredovekých miest na Slovensku, red. Štefánik M., Lukačka J., Bratislava 2010.
Mencl V., Stredoveka mesta na Slovensku, Bratislava 1938.
Stanik I., Pôvodný zámer výstavby stredovekého opevnenia Trnavy a jeho postupná realizacia [w:] Trnava a poèiatky stredovekých miest, Trnava 2009.