Historia
Historia osadnictwa na zamkowym wzgórzu sięga V-IV wieku p.n.e. Za czasów Państwa Wielkomorawskiego istniał tu gród, być może obejmujący także jakieś budowle kamienne. Średniowieczny zamek Strečno powstał stosunkowo późno, bo dopiero na przełomie XIII i XIV wieku. Dokładna data jego budowy nie jest znana, z pewnością było to przed 1321 rokiem. Przejął on rolę odległego zaledwie o 3 km zamku Varin (Starhrad), a zadaniem jego załogi był pobór myta na brodzie przez Wag. Pierwsza wzmianka o tej funkcji pochodzi z 1358 roku.
Zamek od 1321 roku, kiedy to przejęto go od zbuntowanego Mateusza Csáka, był własnością królewską. Z 1397 roku pochodzi pierwsza informacja o prywatnym właścicielu, był nim polski szlachcic Sędziwój z Ostrorogu. Wkrótce zamek powrócił w ręce królewskie, a w 1424 stał się częścią wiana królowej Barbary, żony Zygmunta Luksemburczyka, a później także królowej Elżbiety. Od lat 40- tych XV wieku właściciele zmieniali się często. Wśród nich trzeba wspomnieć Stefana Pongraca, który w 1443 roku otrzymał Strečno jako zastaw za pożyczkę. W 1484 przejął je Paweł z Kiniży, właściciel pobliskiej Letawy, który rozpoczął największą rozbudowę w historii zamku. Zmarł w dziesięć lat później, lecz dzieło kontynuowała wdowa po nim, Benigna. Mimo zakusów ze strony innej szlachty Benigna zdołała utrzymać zamek aż do 1523, kiedy sprzedała go Janowi Zapolyi. Ten w 1526 roku wynajął go Burianowi Svetlovskemu, ale już w 1529 jako właściciele są wymieniani bracia Piotr i Mikołaj Kostkowie. Był to okres wojny domowej pomiędzy Zapolyą a Ferdynandem. Wierni wcześniej Zapolyi Kostkowie otrzymali zamek w zamian za przejście na stronę Ferdynanda. W 1532 Burian wytoczył Mikołajowi Kostce proces o zwrot dóbr zamkowych, o swych starych prawach do zamku przypomnieli sobie również Pogranczowie, właściciele poblisiego Waryna, którzy postanowili odebrać zamek siłą. Rozpoczęta się regularna wojna pomiędzy sąsiadami. Oba zamki były oblegane, ale żaden nie został zdobyty. Sprawy sądowe zakończyły się w 1547 roku i Kostka pozostał jedynym prawowitym właścicielem Streczna.
Mikołaj Kostka zmarł w 1556 roku, a dziedziczką została jego córka Anna. Jej drugi mąż, Stefan Dersffa, znacznie rozbudował zamek. W XVII wieku Strečno przeszło na własność rodu Wesselényi, który przebudował zamek na najnowocześniejszą twierdzę nad Wagiem. Ponieważ Wesselényi był zamieszany w antyhabsburski spisek, warownię rodzinie skonfiskowano. W czasie powstania Thökölyego zamek był jedną z siedzib kuruckich powstańców, więc po jego klęsce został spalony przez wojska cesarskie. Od tamtego czasu pozostawał w ruinie, aż do lat 70-tych XX wieku, kiedy to rozpoczęto rozległe prace rekonstrukcyjne.
Architektura
Zamek wzniesiono na skalistej grani wysokiego, przeszło 100 metrowego wzgórza. Początkowo był on niewielkim założeniem. Ograniczał się do kwadratowej wieży o funkcji stołpu oraz budynku mieszkalnego ze sklepionym przyziemiem na północno – wschodniej stronie małego dziedzińca, otoczonego wielobocznym murem. Jego wymiary wynosiły zaledwie 18 x 22 metry, a wstęp wiódł od południa przez most przerzucony ponad przekopem. Wieża posiadała wymiary 8×8 metra i dostępna była jedynie przez ostrołukowy portal z poziomu drugiej kondygnacji. Strzegła ona bramy oraz osłaniała usytuowany głębiej budynek mieszkalny. W pobliżu znajdował się także wykuty w skale zbiornik na wodę deszczową. Jeszcze w pierwszej połowie XIV wieku na południowej stronie uformowało się niewielkie podzamcze.
W XV stuleciu po zachodniej stronie górnego zamku zbudowano nowy mur obronny, który utworzył dodatkowy dziedziniec. W jego południowej części umieszczono bramę, za którą droga zakręcała pod ochroną stołpu, prowadziła na nowy dziedziniec południowy (dawne podzamcze) i dopiero wtedy osiągała zamek górny. Po jego północnej stronie stanęła wówczas kwadratowa w planie wieża oraz nowa zabudowa mieszkalna zakończona kaplicą. Po przeciwnej stronie, skierowanej w stronę drogi dojazdowej, zamek kończył się masywną ścianą muru tarczowego, który zaopatrzono w otwory strzelcze dla broni ogniowej.
Pod koniec XV wieku i na początku XVI wieku po zachodniej i południowej, łatwiej dostępnej stronie, dobudowano nowy pierścień murów wzmocnionych trzema półokrągłymi basztami, a wjazd został wydłużony jeszcze dalej na południe poprzez usytuowanie na południu przedbramia. Nowy obwód murów utworzył po zachodniej stronie bardzo wąski obszar międzymurza. Zabudowa mieszkalna zamku górnego powiększyła się wówczas o nowy pałac wschodni oraz o dwuskrzydłowy budynek na dziedzińcu południowym (dawnym podzamczu). Kaplicę podwyższono i zwieńczono sklepieniem sieciowym, a elewacje pałacu urozmaicono późnogotyckimi oknami i wykuszami. Prawdopodobnie wtedy na terenie zachodniego podzamcza wykuto głęboką na 88 metrów studnię.
Nieco później, gdyż na przełomie XVI i XVII wieku, pomiędzy wieżą północną a kaplicą wzniesiono nowe zabudowania, zwieńczone u góry trzema arkadami. Jeszcze dalej, na najbardziej wysuniętym na północ skalnym cyplu usytuowano niewielką wieżyczkę, zapewne o funkcji strażniczo – ostrzegawczej, połączoną z głównym kompleksem kurtyną muru. Po raz kolejny i ostatni przedłużono także przedbramię południowe.
Stan obecny
Dzisiejszy wygląd zamku to efekt prac rekonstrukcyjnych w czasie których odbudowano główną bramę, wieżę główną, pałace południowy i północny oraz kaplicę. Pozostałe części zamku zakonserwowano oraz uzupełniono niektóre ubytki. Wewnątrz przygotowano ekspozycję przedstawiającą znaleziska z wykopalisk na zamku. Na szczycie najwyższej wieży jest punkt widokowy, z którego rozpościera się szeroka panorama okolicy. Zamek udostępniany jest turystom od 10 kwietnia do 31 października, w sezonie letnim w godzinach od 9.00 do 18.00, w pozostałym okresie do godziny 16.00.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.