Historia
Zamek prawdopodobnie powstał z inicjatywy członków rodu Balassów, na ziemiach które otrzymali od króla w trzecim dziesięcioleciu XIII wieku. Wzmianka źródła z 1267 roku jeszcze o nim nie wspomina, lecz prawdopodobnie jego budowa rozpoczęła się niewiele później. Pierwotnie zamek nazywał się Varin i miał dwa zadania: stanowił część pogranicznego systemu obronnego, a zarazem ochraniał biegnący wzdłuż Wagu szlak handlowy, gdyż poniżej zamku znajdował się bród i punkt poboru myta.
W końcu XIII wieku zamkiem zawładnął Mateusz Csák, w którego rękach pozostał do 1321 roku. Wówczas warownię przejął król Karol Robert, lecz już dwa lata później przekazał ją liptowskiemu i zwoleńskiemu żupanowi Donchowi. W roku 1397 kasztelanem zamku został polski rycerz Sędziwój z Ostrorogu, posiadający go do 1408 roku. W 1424 Zygmunt Luksemburczyk podarował Varin swej małżonce Barbarze, a w 1443 roku zamek trafił w ręce Pograncza z Mikulasza, którego potomkowie pozostali właścicielami zamku, aż do 1848 (za wyjątkiem okresu kiedy zdobyli go husyci Jana Čapka z Sán i gdy dzierżył go Władysław Pogrobowiec). W XIV wieku, po wybudowaniu zamku w pobliskim Strecznie, w odniesieniu do Varina przyjęło się określenie „Stary Zamek” – Starhrad. Nazwa ta po raz pierwszy pojawiła się w 1384 roku, a mianem Varin odtąd określano już tylko leżącą kilka kilometrów na północ osadę służebną.
W latach 1529-1553 Pogranczowie toczyli regularną wojnę z Mikołajem Kostką, właścicielem Streczna. Zamek przetrwał wszystkie oblężenia, ale został tak uszkodzony, że jego naprawa przewyższała możliwości finansowe właścicieli. Pogranczowie zwrócili się więc do cesarza o zgodę na opuszczenie zamku i przeniesienie się do nowo wybudowanego dworu. Taką zgodę otrzymali i w początkach XVII wieku zamieszkali w nowym pałacu w Krasńanach. Zamek wciąż był zamieszkany, choć całkowicie stracił znaczenie. Przez całe stulecie właściciele przeznaczali niewielkie kwoty na drobne naprawy. Ostatecznie obiekt opustoszał w początkach XVIII wieku i od tej pory pozostaje w ruinie.
Architektura
Zamek usytuowano na podłużnym i wąskim skalistym grzbiecie o bardzo stromych i wysokich skarpach opadających pionowo prawie ze wszystkich stron. Jedynie od północnego – wschodu możliwe było poprowadzenie drogi dojazdowej do szerszej części wzgórza, na której później rozwinęło się podzamcze. W XIII wieku zamek był niewielką warownią, składającą się z wieży na planie zbliżonym do podkowy (osie 9,5 i 12 metrów) oraz budynku mieszkalnego o wymiarach 15 x 8,5 metra, ustawionego na najdalej wysuniętym na południowy – zachód, ciasnym fragmencie skały. Wieża była wolnostojąca i skierowana w stronę bramy ostrogą (ostrzem), mającą wzmocnić jej odporność na ewentualny ostrzał. W XVI wieku ostrogę tą przykrył mur masywnej nowej wieży, przystosowanej już do użycia broni prochowej. Usytuowany w najbezpieczniejszym miejscu zamku budynek mieszkalny mógł mieć formę wieżową. Wychodziły z niego dwie kurtyny muru obronnego otaczające wąski dziedziniec.
W drugiej połowie XV wieku zamek został powiększony, zwłaszcza o nowe zabudowania mieszkalne. W południowo – wschodniej części powstał wówczas podłużny budynek. Dostawiono go do dawnej kurtyny muru, lecz z powodu braku miejsca na dziedzińcu musiano również wykorzystać skaliste nadrzeczne skarpy po stronie południowej. Od zachodniej strony zbudowano natomiast przedbramie, którym możliwy był jedyny wjazd na dziedziniec zamku. W okresie tym na północnym – wschodzie rozwinęło się przedzamcze, którego podłużny dziedziniec otoczono osobnymi murami obronnymi. Tam stała większość budynków gospodarczych oraz mieszkalnych załogi zamku. Dodatkowym zabezpieczeniem przedzamcza była wykuta w skale fosa. Cała budowla była mocno rozciągnięta, jej długość wynosiła ponad 150 metrów, podczas gdy szerokość w najszerszym miejscu nie przekraczała 30 metrów.
Stan obecny
Obecnie w najgorszym stanie znajduje się przedzamcze. Jest to obszerne spłaszczenie terenu porośnięte lasem i otoczone fragmentami osypujących się murów. Jedynymi śladami po budynkach mieszkalnych i gospodarczych, jakie tu kiedyś stały, są otwory w obwodowych murach, które stanowiły oparcie dla ich belek stropowych. W średnim zamku zachowały się mury wokół dziedzińca oraz duże fragmenty XV-wiecznej baszty armatniej. Najlepiej prezentuje się najstarszy zamek górny. Znajduje się tu wieża zachowana do wysokości drugiego piętra, a za nią ściany późnogotyckiego pałacu i innych budynków mieszkalnych. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.