Historia
Gotycki kościół farny św. Michała został wzniesiony w czwartej ćwierci XIV wieku, na miejscu starszej, późnoromańskiej lub wczesnogotyckiej budowli sakralnej, w związku z decyzją króla Ludwika Wielkiego z 1372 roku, o włączeniu Skalicy do grona wolnych miast królewskich. Chęć posiadania przez mieszczan większego i okazalszego kościoła, była również odzwierciedleniem trwającego wówczas rozkwitu gospodarczego Skalicy.
Na przełomie XIV i XV wieku tuż obok kościoła zbudowano karner św. Anny, który służył jako kostnica i kaplica grzebalna. Następnie w latach 1450-1470 kościół został przykryty późnogotyckimi sklepieniami nad nawą główną i prezbiterium. Prace te prowadzone mogły być między innymi z powodu zniszczeń, jakie dotknęły kościół przed połową XV wieku, w trakcie walk wewnętrznych o koronę węgierską lub nieco wcześniej, w czasie wojen husyckich.
W czasie pożaru miasta z 1620 roku kościół został spalony, co wymusiło w latach 1622 – 1644 późnorenesansową odbudowę i przebudowę świątyni. Niestety w 1639 kolejny wielki pożar zniszczył miasto. Po tym wydarzeniu kościół musiał zostać raz jeszcze odbudowany, tym razem w stylu barokowym. Gdy w 1787 roku wydano zakaz utrzymywania cmentarzy w mieście, karner stracił swoją pierwotną funkcję.
Architektura
Kościół św. Michała zbudowany został w samym środku lokacyjnego miasta średniowiecznego, w południowej części trójkątnego w planie placu rynkowego, z którego trzech narożników wybiegały główne ulice miejskie. Po jego północnej stronie pod koniec XIV wieku usytuowano kaplicę (karner) św. Anny. Kaplica i kościół otoczone były cmentarzem, zapewne pierwotnie ogrodzonym w celu zabezpieczenia przed zwierzętami i odseparowania przestrzeni sakralnej od części mieszkalnej i gospodarczej miasta. Karner służył jako kostnica i kaplica grzebalna.
Kościół z drugiej połowy XIV wieku uzyskał formę gotyckiej budowli trójnawowej o typie pseudobazyliki (nawa główna wyższa od naw bocznych, ale bez własnych okien). Kościół pierwotnie był budowlą bezwieżową. Prezbiterium zostało na wschodzie zamknięte wielobocznie, podobnie zakończono także obie nawy boczne. Po północnej stronie umieszczony został aneks mieszczący zakrystię i bibliotekę. Zarówno korpus jak i prezbiterium wzmocnione zostały uskokowymi przyporami, pomiędzy którymi rozmieszczone zostały ostrołuczne okna o rozglifionych ościeżach. Mury kościoła włącznie z przyporami osadzone zostały na cokole z profilowanym gzymsem.
Wnętrze prezbiterium i naw bocznych już pod koniec XIV wieku było podsklepione. Prawdopodobnie wszędzie zastosowano sklepienia krzyżowo – żebrowe, w prezbiterium opuszczone na przyścienne służki z głowicami zdobionymi figuralnymi motywami o wysokiej jakości wykonania. Na służkach tych w trzeciej ćwierci XV wieku założono nowe, późnogotyckie sklepienie gwiaździste.
Karner św. Anny otrzymał formę budowli centralnej, wzniesionej na planie ośmioboku, połączonej z kwadratową apsydą od strony wschodniej. Był to kształt unikalny na okolicznych terenach, wykorzystany jedynie w Popradzie – Stojanach, lecz tam prezbiterium utworzono prostokątne. Naroża rotundy skalickiej zostały wzmocnione od zewnątrz przez uskokowe przypory, a całość opięto cokołem. Wejście umieszczono w ostrołukowym portalu po zachodniej stronie, a powyżej niego umieszczono gotyckie okno zwieńczone trójliściem.
Stan obecny
Kościół św. Michała oraz sąsiedni karner zachował gotyckie mury obwodowe. Bryła obu budowli nie uległa większym zmianom, za wyjątkiem dachów i zwieńczenia renesansowej wieży. Ponadto w fasadzie kościoła umieszczono późnobarokowy edykuł, a w kaplicy św. Anny przepruto nowożytne okna i wejście. Przekształceniu uległa także część okien kościoła. Z drugiej połowy XIV wieku zachowały się sklepienia krzyżowo-żebrowe zakończeń naw bocznych, zakrystii i biblioteki parafialnej, gotyckie portale oraz służki z figuralnymi kapitelami w prezbiterium, na których widnieje sklepienie z trzeciej ćwierci XV wieku. Niestety niektóre z figuralnych konsol służek uległy barokizacji. Nowożytne są obecne sklepienia nawy głównej oraz środkowych i zachodnich przęseł naw bocznych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lexikon stredovekých miest na Slovensku, red. Štefánik M., Lukačka J., Bratislava 2010.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.