Historia
Kościół Wszystkich Świętych we wsi Silica zbudowany został około połowy XIII wieku, a na przełomie XIII i XIV wieku powiększony. Wieś po raz pierwszy odnotowano w źródłach pisanych w 1340 roku jako własność niejakiego Tekeša. Następnie w 1348 roku stanowić miała własność szlachty z pobliskiej Szalonny. Sam kościół miał być wzmiankowany jako bezwieżowa jeszcze budowla w 1399 roku. Niską początkowo wieżę dobudowano w 1525 roku, zaś w dokumencie z 1561 roku odnotowano wezwanie kościoła dedykowane Wszystkim Świętym. Pod koniec XVIII wieku kościół radykalnie przebudowano: wstawiono empory zachodnią i wschodnią, zmieniono rozmieszczenie okien i dokończono wieżę. W XIX stuleciu prowadzono już tylko prace remontowe oraz założono nowy strop nad nawą.
Architektura
Kościół Wszystkich Świętych zbudowany został na górującym nad wsią wzgórzu, którego szczytowa partia otoczona została u schyłku średniowiecza kamiennym murem wydzielającym obszar cmentarza, ale zapewne już wcześniej cmentarz ogradzała lżejsza konstrukcja chroniąca przed zwierzętami. Stoki wzniesienia były wysokie i strome od strony zachodniej i wschodniej. Być może nieco łagodniejsze podejście wiodło od południa, ale i tak świątynia była mocno eksponowana w najwyższym punkcie osady i widoczna z całego obszaru równiny.
Kościół wzniesiono z częściowo obrobionego kamienia eratycznego układanego równymi warstwami. Pierwotnie składał się z krótkiej nawy na rzucie prostokąta oraz węższego, także czworobocznego prezbiterium. Wejście wiodło do niego od południa, poprzez prosty portal w nawie o sfazowanym obramieniu i półkolistym zamknięciu. Być może wchodzono także do kościoła portalem umieszczonym w ścianie zachodniej. Oświetlenie romańskiego kościoła zapewniały szczelinowe, wysoko przebite okna z obustronnymi rozglifieniami i półkolistymi zwieńczeniami. Wewnątrz elewacje pokryte były malowidłami figuralnymi oraz czerwonymi i czarnymi krzyżami konsekracyjnymi.
Około przełomu XIII i XIV wieku pierwotny, skromny kościół został powiększony. Nawę podwyższono i przedłużono po stronie zachodniej, ponadto po północnej stronie prezbiterium dostawiona została niewielka zakrystia. Wewnątrz zarówno starsze partie muru, jak i nowy mur pokryto ciągłą warstwą tynku, który w dużej mierze przykrył nierówności ścian. Na powierzchnię tynku nałożono powłokę wapienną, a na niej wykonano dekorację malarską ukazującą motywy figuralne (scena bitwy, święci) oraz architekturę (sylwetka kościoła). Dolną część ścian prawdopodobnie ozdobiono iluzoryczną, malowaną kotarą, przy czym poszczególne sceny oddzielone były od siebie ramkami utworzonymi z równoległych linii.
Stan obecny
Z najstarszego, romańskiego kościoła zachowała się do dnia dzisiejszego północna i południowa ściana nawy wraz z portalem oraz dwoma obecnie zamurowanymi oknami. Co ciekawe w trakcie prowadzonych nad nim badań w narożniku nawy odkryto prawie nienaruszone, odwrócone do góry nogami naczynie ceramiczne, zakopane w podłożu i wyłożone większymi kamieniami. W pojemniku przechowywano kości ptaków, świadectwo synkretyzmu religijnego z okresu średniowiecza, być może o funkcji ofiary zakładzinowej. Ponadto na romańskiej ścianie północnej zachowały się trzy krzyże konsekracyjne, a na południowej dwa. Z drugiego, późnoromańskiego etapu zachowała się przedłużona ku zachodowi część nawy oraz relikty polichromii wewnątrz. Późnogotyckie pochodzenie ma dolna część wieży. Pozostałe partie, a więc górna część wieży, obecne prezbiterium oraz empory wewnątrz, są wynikiem nowożytnych przekształceń.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Gomboš P., Tajkov P., Kostol reformovanej cirkvi v Silici vo svetle najnovších výskumov, „Východoslovenský pravek”, 10/2013.
Tajkov P., Sakrálna architektúra 11 – 13 storočia na juhovýchodnom Slovensku, Košice 2012.