Historia
Pierwsza pisemna wzmianka o Sabinovie pochodzi ze statutu króla Beli IV z 1248 roku. Korzystne położenie osady przy szlaku handlowym wiodącym przez dolinę Torysy, będącym częścią drogi handlowej via regalis z Koszyc w kierunku Polski, było niewątpliwie czynnikiem decydującym, który przyciągał tu niemieckich kolonistów. Nie bez znaczenia dla jej rozwoju pozostawało także strategiczne położenie, blisko północnej granicy Węgier. Sabinov był wówczas królewską osadą, która w 1324 roku decyzją władcy została wraz z Preszowem i Šarišem wyjęta spod jurysdykcji żupana szaryskiego, a w 1405 roku została awansowana do statusu wolnego miasta królewskiego. Tego samego roku król Zygmunt Luksemburczyk nakazał by miasto otoczyć murami miejskimi, lecz prac nad nimi jeszcze przez długi okres nie rozpoczęto.
W 1461 roku Sabinov został doszczętnie spalony przez pohusyckie, czeskie oddziały bratrzyków, przez co zniszczeniu uległy także drewniane fortyfikacje miasta. Jeszcze w 1472 roku król Maciej Korwin musiał przedłużyć przywileje, by mieszczanie mogli odbudować obwarowania. Dwa lata później wzmiankowana była jedynie palisada i fosa, choć już od połowy XIV wieku Sabinov opisywany był jako miasto (civitas). Budowa kamiennych murów obronnych prawdopodobnie rozpoczęła się dopiero przed 1481 rokiem, ponieważ w tym roku Maciej Korwin udzielił mieszczanom specjalnej ulgi finansowej, zwalniając ich na cztery lata od płacenia wszystkich opłat i podatków. Budowa murowanych obwarowań trwała po początek XVI stulecia.
W XVII i XVIII stuleciu fortyfikacje nie przechodziły zbyt wielu napraw i modernizacji, dlatego mogły wówczas chronić mieszczan już tylko przed mniejszymi oddziałami maruderów i pomagać przy poborze cła. W pierwszej połowie XIX wieku fortyfikacje nie były już utrzymywane. Fosę zmieniano na ogrody, mury stopniowo niszczono, a należące do miasta baszty zostały wydzierżawione mieszkańcom w celach gospodarczych i mieszkaniowych.
Architektura
Obwarowania Sabinova wzniesiono na planie dość regularnego owalu o osiach długości 440 i 345 metrów. Na południowym – zachodzie i zachodzie ochronę miasta powiększała rzeka Torysa, a zwłaszcza skierowany od niej kanał młyński, pełniący na tym odcinku rolę fosy. Przez całą długość miasta przebiegał szeroki, błotnisty (w większości nie brukowany) rynek, od którego ku południowi odchodziła uliczka, przecinająca całą południową część miasta na dwie połowy i dochodząca do uliczki podmurnej, obiegającej od strony wewnętrznej cały obwód obronny. Zapewniała ona szybkie dojście w razie zagrożenia do konkretnych miejsc obwarowań oraz umożliwiała przemieszczanie się obrońców, tym ważniejsze, iż Sabinov pozbawiony był gęstszej sieci ulic.
Obwód murów miał prawie 1400 metrów długości. Miały one 5 do 5,5 metrów wysokości plus około 2,5 metrowe przedpiersie. Łącznie całkowita wysokość ściany wynosiła od 6,5 do 7,5 metra i 1,4 do 1,8 metra grubości. Posiadały otwory strzelcze dla małokalibrowej broni palnej (rozmieszczone średnio co 5-5,5 metra) i drewniany ganek dla obrońców, w późniejszym okresie zadaszony.
Obwarowania wzmocnione były podkowiastymi basztami rozstawionymi co około 50-77 metrów. Z nieznanych powodów zdecydowanie gęściej rozstawione były od strony południowej, a bardzo rzadko od północy, choć nie można wykluczyć, iż znajdowały się tam dodatkowe, obecnie nieznane baszty. W XVI wieku było ich czternaście. Wystawały one ponad wysokość murów obronnych, był wysunięte przed ich lico, zamknięte od strony miasta i pełniły funkcję flankującą. Średnica ich półkola była różnorodna i wynosiła od 5 do 12 metrów. W jednym znanym przypadku baszta miała sześciokątny plan piętra (baszta nr 1). Wszystkie miały 3 do 5 pięter oddzielonych stropami o płaskich belkach, przy czym dwie kondygnacje wychodziły ponad kurtynę murów. Pierwotnie dostęp do baszt możliwy był wyłącznie z ganku obronnego na kurtynach murów, gdzie w paru przypadkach w celu wyrównania poziomów zastosowano schodki.
Wjazd do miasta możliwy był przez dwie bramy, jedną po stronie północno – zachodniej (brama Górna) i jedną na wschodzie (brama Dolna). Ich obronę zapewniały czworoboczne, trzypiętrowe wieże zaopatrzone w brony i zwodzone mosty oraz przedbramia (wschodnie prawdopodobnie w formie barbakanu). Dodatkowo po stronie południowej, na zakończeniu poprzecznej uliczki dzielącej południową część miasta, znajdowała się mniejsza furta służąca do przejścia nada rzekę i do młynów. Zewnętrzną strefę obrony stanowiła otaczająca całe miasto fosa.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowało się sześć baszt oraz około 500 metrów muru obronnego. W najlepszym stanie widoczny jest odcinek południowy z basztami nr 1, 2, 3, 4, 8 i mniejszymi reliktami baszt nr 5, 6, 7 i 9, przy czym do części baszt dostęp jest utrudniony z powodu współczesnej zabudowy mieszkaniowej i działkowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Šimkovic M., Glos P., Neskorostredoveké opevnenie mesta Sabinov [w:] Městské fortifikace ve vrcholně středověkých zeměpanských městech střední Evropy, red. Z. Měřínský, Brno 2008.
Lexikon stredovekých miest na Slovensku, red. Štefánik M., Lukačka J., Bratislava 2010.
Mencl V., Stredoveka mesta na Slovensku, Bratislava 1938.