Historia
Zamek Ostrý Kameň (węg. Élskö, niem. Scharfenstein) prawdopodobnie zbudowano pod koniec XIII wieku z inicjatywy królewskiej, w celu ochrony tzw. Czeskiej Drogi, czyli szlaku handlowego z Budy do Czech, a konkretniej przejścia przez Małe Karpaty pomiędzy osadą Trstín i Prievaly, na którego straży stał również nieodległy zamek Korlátka. Znaczenie zamku wzrosło po zajęciu węgierskiego tronu przez króla Karola Roberta z dynastii andegaweńskiej, gdy w 1336 roku władca ustanowił w podzamkowej osadzie Buková punkt poboru cła.
Ostrý Kameň pozostał w rękach węgierskich królów do 1366 roku, kiedy to od Ludwika I otrzymał go kasztelan Mikołaj z Suczy (Miklós Szécsi), a w 1394 Ścibor ze Ściborzyc, jeden z najbliższych współpracowników Zygmunta Luksemburczyka. W tym ostatnim roku zamek odnotowany został dwukrotnie, raz pod nazwą „Eleskw”, drugi raz jako „Scharfenstayn”. Po śmierci syna Ścibora i wymarciu jego rodu, w 1434 roku zamek wrócił do domeny królewskiej, lecz już od połowy XV wieku z powodu problemów finansowych został przekazany szlacheckim rodom. W 1454 roku Ostrý Kameň zakupił Nabuchodonozor Neukenreyter, co potwierdził dokument króla Macieja Korwina z 1466 roku. Od 1496 roku przez długi okres Ostrý Kameň dzierżyli Coborowie, za których zamkowe dobra znacznie się powiększyły. Od XVI wieku zamek zwany był „Ostriess”, „Ozthris” lub „Ostriež”.
W latach 1539-1554, na skutek majątkowych sporów, doszło do podziału zamku na dwie części. Połowę dzierżyli wówczas przedstawiciele rodziny Bakič i Révay, drugą natomiast część Coborowie. Ponadto wraz z polepszeniem stosunków pomiędzy Węgrami i Czechami zamek zaczął tracić na znaczeniu militarnym, służąc jeszcze przez jakiś czas jako ochrona punktu poboru myta od kupców. Po raz ostatni został obsadzony przez wojska cesarskie podczas powstania Franciszka Rakoczego (Ferenca Rákóczi) na początku XVIII wieku. Po jego upadku przeszedł w ręce rodzin Thurzo i Batthyan, które zaniedbany i pozbawiony znaczenia zamek w drugiej połowie tamtego stulecia ostatecznie porzuciły.
Architektura
Zamek usytuowano na wysokim wzgórzu, którego skalisty grzbiet rozłożył się dłuższymi bokami na linii wschód – zachód. Zapewniało to doskonałe warunki obronne aż z trzech stron, przy czym jedyna dogodniejsza droga dojazdowa prowadziła od wschodu. Pierwotnie zamek składał się z kwadratowej wieży bramnej o wymiarach 8,5 x 9 metra i domu mieszkalnego o kształcie litery L (28,5 x 11 metra). Posiadał on trzy pomieszczenia w przyziemiu. Wejście do wieży umieszczono dość wysoko i poprowadzono do niego drewnianą rampę, z tego powodu nie było potrzeby wykopywania fosy.
W drugiej połowie XIV wieku dobudowano przedzamcze, wydzielone przez nieregularny obwód murów obronnych o zaokrąglonych narożnikach. Na jego dziedzińcu wzniesiono zabudowania gospodarcze, mieszkania służby i stajnie, rozmieszczone w dwóch budynkach po stronie wschodniej i zachodniej. Brama została umieszczona we wschodniej części dziedzińca i poprzedzona niewielkim przedbramiem. Składała się z większego portalu bramnego dla konnych i wozów oraz mniejszej furty dla pieszych, flankowanych przez klinowaty występ muru, później przekształcony w wieżę. Do przedbramia prowadził zwodzony most przerzucony ponad wykutym w skale przekopem.
W pierwszej połowie XV wieku w związku z rozwojem broni ogniowej przed podzamczem wzniesiono kolejne obwarowania. Ich głównym elementem była masywna cylindryczna wieża działowa, która stanęła na wschód od podzamcza, początkowo być może jako budowla wolnostojąca, a przynajmniej nie połączona kamiennym murem. Obok niej wykuto w skale kolejny przekop przez który zapewne przerzucono drewniany most, prowadzący do pierwszej bramy.
W pierwszej połowie XVI wieku warownię w dwóch etapach powiększono o kolejny pas fortyfikacji po stronie północno – wschodniej. Była to najbardziej zagrożona część zamku, gdyż tamtędy wiodła droga do podzamkowej osady Buková. Dlatego odcinek ten zabezpieczono basztą cylindryczną, półokrągłą oraz sześcioboczną, umieszczonymi w długości dwóch linii murów obronnych. Baszta sześcioboczna w całości wystawała przed lico muru i flankowała zewnętrzną bramę wjazdową, natomiast baszta półokrągła znalazła się w ciągu północnego parchamu, który na zachodzie dochodził aż do murów pierwotnego podzamcza z XIV wieku.
Stan obecny
Ostrý Kameň zachował się do czasów współczesnych w formie mocno zdegradowanej ruiny, ukrytej pośród gęsto rosnących drzew i krzewów, których korzenie rozsadzają osłabione upływem czasu konstrukcje. Zamek dolny przetrwał w postaci fragmentów murów obronnych i baszt. Z budynków pozostały jedynie relikty fundamentów i kikuty ścian. Stan zamku górnego jest jeszcze gorszy. Na pierwszy rzut oka rozpoznawalna jest tylko wieża bramna i zachodnia ściana domu mieszkalnego, a także pozostałości cylindrycznej wieży. Detale architektoniczne w postaci otworów okiennych i strzeleckich, czy pojedynczych konsol, są nieliczne. Cały malowniczo usytuowany kompleks wymaga pilnych prac renowacyjnych i wzmacniających zachowane fragmenty. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bielich M., Hunka J., Samuel M., Nové nálezy z hradu Ostrý Kameň, „Pamiatky Trnavy a Trnavského kraja”, 8/2005.
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.