Historia
Kościół parafialny we wsi Nižné Repaše (niem. Unterripsch, węg. Alsórépás) zbudowany został na przełomie XIII i XIV wieku, a więc w okresie przejściowym między romanizmem a gotykiem. Jego budowa zapewne miała związek z akcją zasiedlania dzikich i odludnych rejonów Spiszu po najeździe mongolskim, gdy w 1270 roku ród Görgey otrzymał las zwany Repach, na terenie którego założył dwie wsie: starszą Nižné Repaše i nieco późniejszą Vyšné Repaše.
Około XV-XVI wieku pierwotna słowacka lub niemiecka ludność osady wyginęła lub została wysiedlona, a następnie została zastąpiona przez ludność ruską. Nie wiadomo czy w okresie reformacji przeszła ona na protestantyzm, ale w czasie wizytacji z 1700 roku odnotowano, że większość mieszkańców była grekokatolikami. W okresie tym kościół posiadał też już nowe wezwanie, dedykowane św. Annie. W XVII wieku budowla poddawana była mniejszym pracom modernizacyjnym, kiedy to założono sklepienie w nawie. Gruntowny remont odnotowany został w 1879 roku.
Architektura
Kościół zbudowany został w leżącej na uboczu głównych szlaków dolinie, po wschodniej stronie górnego biegu rzeki Torysy, pośród gęstych kompleksów leśnych po północnej stronie Levočy. Uzyskał układ przestrzenny typowy dla wiejskich późnoromańskich i wczesnogotyckich budowli sakralnych. Utworzony został z nawy na planie prostokąta, węższego i niższego prezbiterium, po stronie wschodniej zakończonego ścianą prostą, czworobocznej wieży przy zachodniej elewacji nawy i zakrystii dostawionej do prezbiterium od północy. Każdą część kościoła przykryto własnym dachem: dwuspadowymi nad nawą i prezbiterium, czterospadowym nad wieżą i jednospadowym nad zakrystią. Dachy te w średniowieczu mogły być kryte gontem, ewentualnie strzechą lub dachówką.
Proste elewacje zewnętrzne kościoła w zasadzie pozbawione były zdobień, choć dekoracyjny efekt tworzyły kwadry wzmacniające narożniki budowli. Żadnej z części kościoła nie wzmocniono przyporami, pomimo założenia w prezbiterium sklepienia (najwyraźniej uznano grube mury i niewielkie rozmiary prezbiterium za wystarczające, a ponadto od północy wsparła go zakrystia). Ściany pierwotnie przeprute były wąskimi i niskimi oknami ostrołucznymi o obustronnych rozglifieniach. Wyróżniało się wschodnie okno prezbiterium, oświetlające ołtarz główny, które otrzymało formę dwudzielną z trójlistnymi zwieńczeniami i równoramiennym krzyżem powyżej. Poddasze doświetlał od wschodu otwór szczelinowy przebity w trójkątnym szczycie. Podobne szczeliny doświetlały wieżę, za wyjątkiem jej najwyższego piętra, przeznaczonego na dzwony. Tam z każdej strony umieszczono dwudzielne przeźrocza o półkolistych zamknięciach.
Wejście do kościoła wiodło tradycyjnie przez nawę, ostrołucznym portalem w południowej ścianie. W nawie, miejscu dostępnym dla miejscowej społeczności, zastosowano drewniany strop lub otwartą więźbę dachową. Prezbiterium, dostępne jedynie dla kleru, przykryte zostało pojedynczym przęsłem sklepienia krzyżowo – żebrowego, spiętym zwornikiem o kształcie rozety. Obie części rozdzieliła ostrołuczna arkada tęczy.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego wczesnogotycki układ przestrzenny, powiększony o nowożytną kruchtę południową przy nawie. Nowożytną formę ma także wieżyczka na kalenicy dachu prezbiterium. Większość okien została poszerzona, ale szczęśliwie przetrwało wschodnie okno prezbiterium i przeźrocza na najwyższym piętrze wieży. W prezbiterium zachowało się sklepienie krzyżowo – żebrowe oraz gotyckie pastoforium. Obecnie kościół funkcjonuje pod wezwaniem św. Anny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lukáč G., Odler P., Semanová E., Pamiatková zóna Nižné Repaše, Levoča 2011.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.