Historia
Gród założony został na początku IX wieku, ale pierwsza, nieobronna osada wielkomorawska mogła funkcjonować już w VIII wieku. Miejsce to mogło zapewniać ochronę szlaku handlowego, prowadzącego z dorzecza rzeki Ipeľ do dorzecza górnego Hronu, a następnie pełnić rolę siedziby władz administracyjnych Królestwa Węgier w Kotlinie Zwoleńskiej. W X wieku na zniszczonych obwarowaniach grodu z pierwszej fazy, zbudowano masywniejszy wał obronny. Prawdopodobnie w początkach XI wieku, po zniszczeniu wału drewniano-ziemnego drugiej fazy, rozpoczęto budowę obwarowań murowanych, jednych z najstarszych na terenie północnej części Królestwa Węgier, ale być może nigdy nie ukończonych. Gród zaniknął jeszcze w XI wieku, a jego rolę przejął nieodległy Pustý Hrad w Zvoleniu, siedziba węgierskiego komitatu i żupana (ispána). Gród Môťová choć w okresie swojego istnienia pełnił ważną rolę militarną i gospodarczą, stracił na znaczeniu po włączeniu terytorium do państwa węgierskiego, a zwłaszcza po utrwaleniu władzy węgierskiej nad okolicznymi ziemiami.
Architektura
Gród zbudowany został na cyplu nad zbiegiem rzek Slatina i Neresnica, przy ważnym szlaku handlowym. Cypel zabezpieczony był opadającymi stromo do doliny stokami po stronie północnej, zachodniej i południowej, gdzie wznosił się na wysokość około 23 metrów. Naturalną ochronę po stronie wschodniej zapewniało zbocze i głębokie koryto rzeki Slatina. Po stronie zachodniej wzgórze obmywał potok Neresnica. W planie cypel zwężał się w stronę północną, przyjmując z grubsza trójkątny lub gruszkowy kształt. Za formą terenu podążyły obwarowania grodu, dlatego uzyskał on podobny rzut, maksymalnej długości około 165 metrów i szerokości 95 metrów. Po stronie południowej, jedynej nie chronionej naturalnymi warunkami terenu, od pozostałej części górskiego grzbietu gród zabezpieczono szerokim przekopem.
Obwarowania grodu otaczały obwodem całe założenie, ale najsilniejsze były w południowej, najbardziej zagrożonej części. W pierwszej fazie składały się z drewniano – ziemnego wału o maksymalnej szerokości u podstawy wynoszącej 12,6 metra. Czoło wału wzmocnione było kamiennym murem o szerokości prawie 1,6 metra, którego kamienie nie zostały spojone zaprawową. Rdzeń wału o szerokości 4 metrów składał się z drewnianej, podłużnej, wypełnionej ziemią komory. Uzupełnieniem wału była prawdopodobnie drewniana palisada, tworząca jakiegoś rodzaju chroniące obrońców przedpiersie. Wał o takiej konstrukcji zabezpieczał gród na całym obwodzie, ale na południu dodatkowo poprzedzony był wspomnianym przekopem o szerokości od 5,5 do 7 metrów. Ponadto w innych miejscach jego grubość była mniejsza.
W X wieku obwarowania grodu zostały pogrubione, tak że wał ponad dwukrotnie zwiększył swoją szerokość u podstawy. Usunięty został czołowy kamienny mur, a na jego miejscu utworzono wypełnioną gliną budowlę komorową o szerokości 3,2 metra. Ściany komory tworzyły pionowo ustawiane bierwiona o średnicy 8 cm, pomiędzy którymi przestrzenie wyplatano z łupanego drewna, gałęzi i wikliny. Po zewnętrznej stronie zbudowano drugą, frontową linię komór obwarowań o szerokości 1,8 metra, wypełnioną żółtą gliną. Podstawę tych komór stanowiły poziomo ułożone belki, ustabilizowane pionowymi bierwionami rozmieszczonymi w odległości 0,4 metra od siebie. Częściowo usunięty starszy wał z pierwszej fazy, w nowych obwarowaniach pełnił funkcję wewnętrznego nasypu, na którym znajdował się poziom spacerowy. Przedpole obwałowań grodu w drugiej fazie nadal po stronie południowej stanowiła sucha fosa.
W XI wieku, po zniszczeniu wału drewniano-ziemnego, rozpoczęto budowę obwarowań murowanych, połączonych zaprawą wapienną. Przypuszczalnie nie zostały one nigdy ukończone i nie zamknęły pełnego obwodu obronnego. Fortyfikacje przez cały okres funkcjonowania nie chroniły żadnej znaczącej zabudowy, jedynie mieszkalne chaty konstrukcji zrębowej. Wjazd na zajmowany przez nie majdan prawdopodobnie zlokalizowany był po stronie zachodniej. Forma bramy nie jest znana. Mogła to być przerwa w obwałowaniach, nad którą przeciągnięto ganek obronny, jako kontynuację chodnika straży w koronie wału. Mogła też zostać tam nadbudowana niewysoka konstrukcja wieżowa.
Stan obecny
Obecnie grodzisko zwane jest Priekopa, od nazwy znacznego, głębokiego rowu, który był częścią systemu fortyfikacji. Na miejscu grodu widoczne są tylko fragmenty dawnych obwałowań, dochodzących dziś maksymalnie do wysokości około 3,9 metra. Na terenie użytkowanym przez ogrodników od lat 60-XX wieku, podczas badań archeologicznych odkryto pozostałości drewnianej zabudowy mieszkalnej. Stoki cypla grodu porośnięte są dziś lasem, natomiast majdan dawnego grodu w dużej części zajmują prywatne zabudowania mieszkalne i działkowe. Dostęp do zachowanych fragmentów wałów jest możliwy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Beljak J., Máčelová M., Ruttkay M., Hradisko vo Zvolene – Môťovej vo svetle najnovších výskumov [w:] Stredné Slovensko v stredoveku, Zvolen 2018.
Máčelová M., Príspevok k stredovekému osídleniu Zvolena, „Archæologia historica”, 14/1989.