Historia
Kościół w osadzie nazwanej w 1337 roku Zenmihal, jak wskazywała sama nazwa od początku powiązanej ze świątynią, zbudowany został w pierwszej połowie XIV wieku. Prawdopodobnie przy jego wznoszeniu brał udział warsztat budowlany związany z nieodległą Bratysławą, a zwłaszcza ze strzechą pracującą przy budowie tamtejszego klasztoru klarysek, na co wskazywałyby podobieństwa wsporników i zworników sklepiennych. Po zasklepieniu kościoła około 1330 roku, z kolejnymi pracami nad wystrojem poczekano do końca trzeciej ćwierci XIV wieku, kiedy to wnętrze pokryto malowidłami ściennymi. Po raz kolejny malowidłami wnętrze ozdabiano pod koniec średniowiecza, na początku XVI wieku. Pod koniec XVIII wieku przebudowana została nawa, w której założono sklepienie, przebito okna od północy i wzniesiono chór muzyczny. Wymienione zostało wówczas także wyposażenie na barokowe, między innymi w 1790 roku zakupiono nowy ołtarz. Gruntowne prace remontowe zabytku przeprowadzono w latach 80-tych XX wieku.
Architektura
Średniowieczny kościół składał się z nawy na planie prostokąta, węższego, niższego i krótszego prezbiterium, po stronie wschodniej zakończonego wielobokiem, a także z dostawionej od północy zakrystii. Po stronie zachodniej dominantę wysokościową utworzyła czworoboczna wieża, usytuowana na osi nawy. Całość zbudowano na bardzo lekkim wywyższeniu terenu, które jednak mogło chronić przed powodziami i zapewniać widoczność sylwetki kościoła z całej osady.
Od strony zewnętrznej przyporami opięte zostało ze względu na sklepienie tylko prezbiterium. Elewacje nawy pozostawiono gładkie, rozdzielone jedynie od południa ostrołucznymi oknami i portalem wejściowym. W prezbiterium ostrołukowe okna utworzono nieco większe, wypełnione dwudzielnymi maswerkami o motywach popularnych w gotyku trójliści i czwórliści. Zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną elewacje północne nawy i prezbiterium pozostawione zostały bez otworów. Mogło to mieć znaczenie symboliczne, jako że północ kojarzono z siłami zła, jak również i praktyczne, gdyż od północy wpadało mało światła słonecznego, co miało znaczenie gdy chciano ograniczać zimno i przeciągi.
Wewnątrz nawa kościoła pierwotnie przykryta była jedynie drewnianym stropem lub posiadała otwartą więźbę dachową. W prezbiterium założono sklepienie krzyżowo – żebrowe w przęśle prostokątnym i sześciodzielne we wschodnim wieloboku. Żebra opuszczono na bogato zdobione wsporniki z figuralnymi motywami aniołów z pasami przeznaczonymi na inskrypcje, oraz z dekoracją roślinną. W miejscach przecięć żebra spięto okrągłymi zwornikami z barankiem i maską pośrodku rozety. Żebrowym sklepieniem przykryta została również zakrystia, ze zwornikiem zdobionym głową Chrystusa i plastycznie zdobionymi konsolami (smok, motyw liściasty). W ścianie prezbiterium utworzono zdwojoną wnękę zwieńczoną trójliśćmi, podobne wnęki ścienne (bez obramowań) umieszczono też od północy i południa w nawie.
W średniowieczu ściany kościoła oraz oddzielająca nawę od prezbiterium arkada tęczy pokryte były barwnymi malowidłami figuralnymi. Na północnej ścianie nawy przedstawiono legendę św. Władysława ze scenami prześladowań Kumanów, natomiast po przeciwnej stronie ukazano św. Jerzego walczącego ze smokiem. W początkach XVI wieku na częściowo zamalowanych starszych malowidłach utworzono nowe polichromie, ukazujące sceny Sądu Ostatecznego z Michałem Archaniołem i potępionymi.
Stan obecny
Kościół św. Michała, choć jego nawa i wieża zostały mocno przekształcone w okresie nowożytnym, zachował nie tylko pierwotne mury obwodowe, ale i poszczycić się może kilkoma ciekawymi detalami architektonicznymi. Przetrwały maswerkowe okna w prezbiterium, późnogotycki portal wiodący do nawy (prawdopodobnie wtórnie obrócony zdobioną częścią do wnętrza), czy sklepienie w zakrystii i prezbiterium, włącznie ze zwornikami i wspornikami o wysokiej jakości artystycznej. Warto też zwrócić uwagę na wypełnione trójlistnymi maswerkami wnęki ścienne w nawie i prezbiterium. Na wewnętrznych elewacjach zachowały się malowidła ścienne z XIV i początku XVI wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Podolinský Š., Gotické kostoly, Bratislava 2010.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.