Historia
Mały, rycerski zamek miał zbudować Mikołaj syn Marka, który zagospodarowywał okoliczne ziemie po najeździe mongolskim w XIII wieku. Otrzymał on królewskie pozwolenie na budowę zamku w 1284 roku, tak więc budowla musiałaby powstać w parę lat później. Przekazu tego nie potwierdzają niestety badania archeologiczne, które początki zamku przesuwają najwcześniej na XIV wiek.
Mikołaj dał początek rodzinie Máriássych, którzy władali okolicznymi ziemiami przez kolejne stulecia. Na przełomie XV i XVI wieku zamek został powiększony i na nowo ufortyfikowany. Doprowadziło to do sporu ze spiskimi miastami, które widziały w tym zagrożenie dla siebie. W rok po bitwie pod Mohaczem wykorzystały one zamęt i anarchię w kraju, podejmując wyprawę przeciwko Máriássym w wyniku której zamek został zniszczony. Odbudowano go w drugiej połowie XVI wieku z inicjatywy Štefana Máriássy, dokonując przy okazji znacznych przekształceń zabudowy i obwarowań. W 1773 roku zamek spłonął. Naprawiono go w 1789, lecz wkrótce opustoszał, tym razem ostatecznie.
Architektura
Pierwotny zamek z końca XIII wieku mógł składać się z wieży mieszkalnej wzniesionej na planie kwadratu lub lekko prostokątnym oraz z obwodu murów obronnych. W trakcie badań archeologicznych odkryto wymiary obiektu datowanego jednak na XIV stulecie, posiadającego 6,9 x 7,3 metra, usytuowanego w najwyższym miejscu założenia, w północno – wschodniej części późniejszego zamku. Budynek ten oryginalnie był co najmniej dwukondygnacyjny. W późniejszym okresie jego przyziemie zwieńczono sklepieniem kolebkowym, pierwotnie jednak posiadał on stropy płaskie, drewniane. Oświetlenie zapewniały otwory szczelinowe w ścianie wschodniej i południowej, a otwór wejściowy znajdował się w murze zachodnim. W południowo-wschodnim narożniku odnaleziono fundament ceglanej podstawy, prawdopodobnie pieca. W drugiej fazie budowy budynek został rozbudowany na północ i zachód, a także połączony z narożną basztą.
W XVI wieku zamek składał się z dwóch części. W mniejszej, zachodniej znajdowała się brama wjazdowa, chroniona przez dwie półokrągłe baszty. Wewnątrz murów obronnych rozciągał się mały dziedziniec o wymiarach 25 x 20 metrów z budynkami o trudnym do ustalenia przeznaczeniu i czworoboczną wieżą. Posiadała ona masywne mury i czasem błędnie uważana jest za najstarszą część zamku. W rzeczywistości była ona wysuniętą przed obwód wieżą przybramną, wzniesioną pod koniec XV lub na początku XVI wieku. Na południe od niej usytuowano trójprzestrzenny budynek mieszkalny, jest on jednak pochodzenia nowożytnego. Pomiędzy nim a wieżą pozostawiono wąskie przejście do wschodniej, większej części zamku, która także posiadała osobną bramę, ujętą między dwie cylindryczne baszty. Znacznie większy dziedziniec tej części również był zabudowany. Po jego południowej stronie stał wczesnorenesansowy, dwupiętrowy dom mieszkalny. Posiadał on trzy pomieszczenia i łączne wymiary około 17 x 10 metrów. W północno – wschodniej części znajdował się opisany wcześniej budynek z XIV wieku. Całość zamku otoczona była przez fosę.
Stan obecny
Zamek zachował się w formie z czasów odbudowy po zniszczeniach z początku XVI wieku. Co prawda w 1972 roku podjęto próbę renowacji, jednak zakres prac był niewielki. Bramy zostały zamurowane a okna zakratowane, co uniemożliwia zwiedzanie zamku wewnątrz. Obecnie warownia czeka na nowego gospodarza, który podjąłby się trudu restauracji tego wartościowego zabytku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Šimkovic M., Výskum opevneného kaštieľa v Markušovciach, “Pamiatky Mureň” 1, 2008.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.
Strona internetowa hrady.cz, hrad Markušovce.