Historia
Najstarsze ślady osadnictwa na miejscu późniejszego miasta badania archeologiczne datują na XI stulecie. W połowie XIII wieku Lewocza była jeszcze niewielką osadą znaną pod nazwą Kacvinkel, zlokalizowaną w pobliżu kościoła św. Ducha, prawdopodobnie nie posiadającą żadnych obwarowań. Pierwsze drewniane fortyfikacje zaczęto wznosić w drugiej połowie XIII wieku, zapewne po najeździe mongolskim z lat 1241-1242, na skutek szybkiego rozwoju osady zasilanej osadnikami z Turyngii i Saksoni. W 1271 roku otrzymali oni od króla Stefana V przywilej miejski, zaś budowę kamiennych murów obronnych zaczęli najpewniej po drugim mongolskim najeździe na Spisz z 1285 roku. W głównym zarysie ukończono je w następnym stuleciu, na co wpływ zapewne miało znaczenie Lewoczy jako jednego z największych ośrodków miejskich Górnych Węgier, leżącego na ważnym szlaku handlowym biegnącym z południa od Koszyc w stronę Polski.
Z biegiem czasu system obronny był w różny sposób modyfikowany oraz naprawiany, szczególnie po pożarach miasta z 1332, 1342 czy po szkodach jakie spowodowało w mieście czeskie wojsko Zygmunta Luksemburczyka w 1401 roku. Dwa lata później były w na tyle dobrym stanie, iż wytrzymały oblężenie Gašpar Dobria, lecz już w 1431 roku miasto zostało zdobyte i spalone przez polskiego rycerza Pukala i husyckie oddziały. Ostatnie przebudowy miały miejsce na początku XVI wieku, kiedy powszechnie weszła już w użycie artyleria. Podobnie jak i w innych miastach obowiązek obrony i utrzymywania fortyfikacji mieli wszyscy obywatele. Poszczególne odcinki murów oraz baszty były rozdzielone pomiędzy cechy rzemieślnicze, które miały za zadanie utrzymywanie przy nich odpowiednich zapasów broni, prochu i kul.
Na skutek długotrwałego oblegania miasta przez wojska cesarskie w czasie powstania Franciszka Rakoczego w 1710 roku, obwarowania były w złym stanie. Ze względu na zubożenie miasta ich remont znacznie przeciągnął się w czasie, jeszcze w 1728 roku ganki obronne w koronie murów nie były do końca pokryte gontem. W ciągu XVIII wieku mury obronne utraciły już jednak swą przydatność. Dlatego w 1803 roku wiedeńska Komora Dworska pozwoliła na sprzedaż części umocnień. Baszty i wieże przeznaczono na cele mieszkalne, zaś tereny dawnej fosy zamieniono na ogrody warzywne i sady.
Architektura
Obwarowania miejskie otoczyły Lewoczę na planie zbliżonym do owalu z dłuższymi bokami z grubsza na linii północ – południe, z wysuniętym narożnikiem po stronie południowo – zachodniej. Dogodne warunki terenowe zabezpieczały miasto od zachodu i północy, gdzie strome skarpy opadały ku dolinie potoku Lewockiego i jego dopływowi. Najbardziej zagrożona była wschodnia i południowo – wschodnia część miasta, tam też z czasem obwarowania rozbudowano w największym stopniu.
Mury miejskie liczyły około 2,5 km długości otaczając całe miasto lokacyjne. Grubość głównego muru obronnego dochodziła do 2 metrów w przyziemiu, wysokość natomiast wynosiła 6-8 metrów, a niższego muru zewnętrznego około 3-3,5 metry. Pomiędzy nimi znajdowało się szerokie na 4,5 – 6 metrów międzymurze. Całość obiegała szeroka do 13-15 metrów fosa, która mogła być wypełniona wodą z Lewockiego potoku.
W ciągu fortyfikacji usytuowano 13 baszt, nazywanych w zależności od ich usytuowania lub cech szczególnych (Hrubá vež, Klášterní vež, Putscherova vež, Sedmá vež, Spálená vež, vež Ostrý kút i inne). Z czasem ich ilość zwiększono do 15. Najstarsze baszty pochodziły z XIV wieku i były wówczas otwarte od wewnątrz (tzw. baszty wykuszowe). W XV i XVI wieku były one zamykane tylnymi ścianami oraz podwyższane, wiele z nich otrzymało formę masywnych bastei zajmujących szerokość całego parchamu i wysuniętych aż przed mur zewnętrzny.
Pierwotnie miasto miało tylko dwie bramy: Górną czyli Koszycką od północnego – wschodu oraz Dolną od południa. Funkcjonowała również mniejsza furta po stronie zachodniej zwana bramą Polską, skierowana w stronę brzegów potoku. Znajdowała się przy niej czworoboczna wieża kościoła klasztornego franciszkanów, której przejazd bramny zapewniał komunikację wzdłuż uliczki podmurnej, a zarazem stanowił wejście do gospodarczej części klasztoru. Na południowym – wschodzie nieco później powstała trzecia brama – Menhardzka. Została ona jednak poważnie uszkodzona podczas wielkiego pożaru miasta w 1599 roku i już w 1603 została zamknięta (zastąpiła ją niezachowana do dziś brama południowa). W późnym okresie średniowiecza główne bramy zostały wzmocnione przedbramiami z mostami zwodzonymi przerzuconymi ponad fosą.
Stan obecny
Do dziś zachowało się ok. 80% długości murów obronnych miasta. Brakujące fragmenty, długości niespełna 500 metrów, znajdują się w południowej części ich obwodu. Niektóre fragmenty istniejących murów zostały zrekonstruowane, pozostała część jest od 1996 roku remontowana i zabezpieczana przed degradacją. Do dziś przetrwało również 6 baszt, w tym baszta Prochowa i Kupiecka oraz dwie bramy miejskie: Polska i Koszycka. Mury obronne w Lewoczy stanowią jeden z najlepiej zachowanych dawnych miejskich systemów obronnych w Słowacji.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lexikon stredovekých miest na Slovensku, red. Štefánik M., Lukačka J., Bratislava 2010.
Mencl V., Stredoveka mesta na Slovensku, Bratislava 1938.
Sypek A., Sypek.R., Zamki i obiekty warowne Słowacji Wschodniej, Warszawa 2005.
Strona internetowa wikipedia.org, Mury obronne Lewoczy.