Historia
Wieża strażnicza wybudowana została w trzeciej ćwierci XVI wieku, w ramach systemu sygnalizacyjno – ostrzegawczego, służącego ochronie Krupiny przed tureckimi najazdami. Pierwszy atak odnotowany został w 1546 roku, a już w drugiej połowie XVI wieku miasto znajdowało się pod jeszcze silniejszym naciskiem militarnym ze strony muzułmanów. W 1566 roku Turcy pojmali 44 mieszczan i zabili dwóch. W 1570 roku zamordowali kolejnych 27 mieszkańców, zaś w 1573 roku miasto odparło atak 300 Turków. Najazd 1500-osobowego oddziału tureckiego z 1578 roku miał zniszczyć przedmieścia i wziąć do niewoli wielu mieszkańców, ale miasto pozostało niezdobyte.
Taktyka militarna Turków oraz tereny predysponujące do zasadzek i skrytych rajdów szybkich oddziałów, spowodowały konieczność sprawnego reagowania, a zarazem utworzenia systemu budynków, które zapewniałyby możliwość przesyłania informacji wizualnych na nierównym, pofałdowanym wzgórzami obszarze. Prace budowlane nad strażnicami ruszyły po kapitulacji Hontu i Nógrádu w 1554 roku. Wieżę nad Krupiną odnotowano już na radzie wojennej z 1564 roku, ale ze względu na duże obciążenia finansowe miast i gmin, budowa innych strażnic trwała przez całą drugą połowę XVI wieku. Pozostałe stanowiska sygnalizacyjne znajdowały się między innymi na zamku Čabrad, zamku Sitno, w Zwoleniu (dwie wieże), Bańskiej Bystrzycy (trzy wieże), wsi Ľubietová oraz w Drieňovie. Strażnicę w Krupinie strzegła załoga złożona z 20 żołnierzy i dwóch posłańców. Na ich utrzymanie każdy mieszkaniec miasta zobowiązany był do płacenia 2 złotych rocznie.
W XVII wieku wieża Vartovka nad Krupiną informowała o ruchach wojsk powstańczych i cesarskich, w trakcie licznych powstań antyhabsburskich. W 1663 roku została zdobyta przez Turków, jednak już w 1685 roku odbiły ją wojska Karola Lotaryńskiego. Zagrożenie tureckie w Krupinie minęło w latach 80-tych XVII wieku. Wieża była użytkowana do początków XVIII wieku, a następnie została opuszczona. W latach 60-tych XX wieku przystąpiono do remontu zabytkowej już budowli.
Architektura
Wieża zbudowana została na cyplu wysokiego wzgórza Strázavar, po wschodniej stronie miasta. Dzięki takiemu usytuowaniu miała doskonały ogląd okolicznych terenów, a zwłaszcza doliny rzeki Krupinicy. Założona została na planie czworoboku o wymiarach 3 x 3,1 metra, z murami o 12 metrach wysokości. Obserwację ułatwiał drewniany ganek obiegający najwyższą kondygnację, osadzony na masywnych kamiennych wspornikach. Wejście do wieży znajdowało się w górnej części i pierwotnie dostępne było po drewnianej drabinie. Ponadto jedynymi otworami były wąskie szczeliny doświetlające przedostatnie piętro oraz okno w ścianie zachodniej. Wnętrze dzieliło się na trzy kondygnacje rozdzielone drewnianymi stropami. Dolne, nieoświetlone przyziemie zapewne pełniło funkcję magazynową, podczas gdy wartę pełniono oczywiście na najwyższej kondygnacji. Zwieńczeniem wieży był czterospadowy, pokryty gontem dach.
Stan obecny
Spośród kilku istniejących do dziś strażnic z przełomu średniowiecza i renesansu znajdujących się na teranie Słowacji, wieża Vartovka jako jedyna zachowała się w partii murowanej w całości w stanie oryginalnym. W ostatnich latach zrekonstruowano jej drewniany ganek i udostępniono całość dla zwiedzających. Niestety wygląd zabytku nieco psują ahistoryczne współczesne schody, opinające zewnętrzne elewacje.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hanuliak V., K problematike počiatkov města Krupiny, „Archæologia historica”, 20/1995.
Hanuliak V., Zvolenská protiturecká obranná línia, „Archæologia historica”, 30/2005.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.