Historia
Kościół został zbudowany w drugiej połowie X wieku. Początkowo drewniany, wzniesiony w konstrukcji słupowej, szybko został zastąpiony budowlą murowaną, na początku XI wieku ozdobioną wewnątrz malowidłami ściennymi. Na początku XII wieku część wsi została wymieniona jako własność klasztoru Benedyktynów w Zoborze. W drugim trzydziestoleciu XIII wieku zbyt duża liczby wierzących wymusiła powiększenie budowli, natomiast w XIV i XV wieku przeprowadzano dość liczne renowacje, częściowo wymuszone problemami technicznymi budowli.
W XVI wieku kościół został spalony i przez pewien czas był bez dachu. W XVII stuleciu został naprawiony, a w 1721 roku drewniany sufit został zastąpiony sklepieniem. W okresie międzywojennym kościół był już zaniedbany i zniszczony. Gruntowna renowacja odbyła się w latach 1964-1965. Rozebrano wówczas barokową zakrystię, którą zastąpiono jeszcze mniej pasującym nowoczesnym aneksem. W latach 90-tych ubiegłego wieku kościół po raz kolejny wymagał napraw. Od 2001 do 2003 przywrócono romański portal południowy, częściowo zmodernizowano wieżę i wyremontowano fasady.
Architektura
Pierwotny przedromański kościół wzniesiono jako niewielką konstrukcję składającą się z prostokątnej nawy o wymiarach 3,7 x 5,1 metra i prezbiterium w kształcie nieregularnego trapezu o wymiarach około 2,3 x 3,4 metry. Oryginalna wysokość murów obwodowych prezbiterium, które zwieńczono sklepieniem kolebkowym, wynosiła 5,3 metra, natomiast nawy co najmniej 6,4 metra. Mury były bardzo nieregularne i grube na około 0,7-0,8 metra. Kościół oświetlony był trzema oknami o nieregularnym „jajowatym” kształcie na południu i trzema od północy. Małe okno istniało także we wschodniej ścianie prezbiterium. Portal wejściowy usytuowany był w elewacji zachodniej. Nawę pierwotnie zamknięto drewnianą, otwartą więźbą dachową i oddzielono trzema stopniami od prezbiterium. Wnętrze kościoła prawdopodobnie pokryto ściennymi polichromiami już w okresie przedromańskim, zaś posadzkę utworzono z wapiennej zaprawy murarskiej udekorowanej biało – szarą mozaiką.
W XIII wieku budowla została powiększona przez dodanie od zachodu nowej, kwadratowej nawy z małą wieżą. Oryginalne główne wejście do kościoła, które prowadziło od strony zachodniej, zostało wówczas usunięte i powiększone, stając się przejściem do nawy, natomiast nowe wejście utworzono w ścianie południowej. Dobudowana nawa oświetlana była od strony południowej przez dwa małe okna, natomiast na najwyższym piętrze wieży mogło być triforium, na co wskazuje szerokość otworu okiennego. Wewnątrz niej umieszczono po stronie zachodniej emporę, wspartą w przyziemiu na trzech arkadach i dwóch kolumnach. Ponad środkowym przęsłem znajdowała się wspomniana wieżyczka, która z trzech stron arkadami otwierała się na wnętrze nawy.
Stan obecny
Kościół jest prawdopodobnie najstarszą zachowaną budowlą sakralną na Słowacji, a częściowo zachowane w świątyni freski są jednymi z najstarszych w Europie. Niestety cierpią one z powodu zwiększonej wilgotności. Jest to konsekwencja dobudowania nowoczesnego aneksu i modyfikacji wieży, co naruszyło pierwotny system wentylacji. Oryginalne mury wieży przetrwały do wysokości drugiego i częściowo trzeciego piętra.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Baxa P., Bisták P., Borzová Z., Maříková-Kubková J., The Church of St George in Kostoľany pod Tribečom [w:] Swords, Crowns, Censers and Books Francia Media – Cradles of European Culture, red. M.Vicelja-Matijašić, Rijeka 2015.
Stredoveký kostol. Historické a funkčné premeny architektúry, red. Pomfyová B., Bratislava 2015.
Tomaszewski A., Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Wrocław 1974.
Strona internetowa apsida.sk, Kostoľany pod Tribečom.