Historia
Pierwsze mieszkalno – obronne zabudowania wzniesione zostały na Górze Hradová już w młodszej i późnej epoce brązu. W okresie średniowiecza masywne obwarowania zaczęto budować na szczycie wzgórza prawdopodobnie po najeździe mongolskim z 1241 roku. Obejmować miały one znaczny obszar, były więc planowane jako refugium dla okolicznej ludności oraz dla powstającego wówczas miasta Koszyce (słow. Košice, węg. Kassa, niem. Kaschau). Skala założenia była na tyle duża, a masywność obwarowań tak znaczna, że prace musiały być prowadzone z inicjatywy węgierskich władców. W drugiej połowie XIII wieku zagrożenie mongolskie zaczęło jednak maleć, natomiast Koszyce zaczęto fortyfikować miejskimi murami obronnymi, przez co zamek refugialny utracił znaczenie i nie został ukończony.
W 1261 roku węgierski król podarował ziemie Górnych Koszyc niemieckim osadnikom z pobliskiego miasta. Dokument ten nie odnotował istnienia czy też funkcjonowania zamku. Przypuszczalnie zainteresowano się nim ponownie między 1303 a 1307 rokiem, gdy z inicjatywy palatyna Omodeja Aby raz jeszcze podjęto prace budowlane. Impulsem dla nich miała być wroga postawa palatyna względem miasta Koszyce, w czasie dynastycznych sporów o sukcesję tronu węgierskiego na początku XIV wieku. W ramach ugody, która zakończyła spór w 1311 roku, Omodejowie zobowiązali się nie budować nowych zamków na swych dobrach bez królewskiego pozwolenia, natomiast zamek koszycki prawdopodobnie został niedługo później porzucony.
Architektura
Zamek zbudowany został na szczycie wysokiej i rozległej góry, której stoki po stronie wschodniej opadały stromo do doliny rzeki Hornad. Wysokie i strome zbocza zabezpieczały górski grzbiet także od północy i południa, jedynie od strony zachodniej, a zwłaszcza północno – zachodniej opadały nieco łagodniej ku dolinie strumienia Čermel oraz pozostałej części górskiego masywu. Szczyt góry zapewniał dobrą widoczność na Kotlinę Koszycką, łącznie z usytuowanym po stronie południowej miastem Koszyce. Jego teren nie był płaską i równą powierzchnią. Najwyżej położona część zamku znajdowała się po stronie północnej, gdzie natura uformowała wąski i długi skalny grzbiet.
Zamek zajmował wyjątkowo rozległy obszar o maksymalnych wymiarach 600 x 150 metrów (około 5,8-6,5 ha). Jego kształt w planie dostosowany był do formy terenu skalistego grzbietu góry, z którego też powodu posiadał bardzo płytkie fundamenty. Po stronie północno – zachodniej mur obwodowy miał aż 3,3 metra grubości, a po stronie południowo – wschodniej jego grubość wahała się od 3 do 3,3 metra. Była to więc konstrukcja wyjątkowo masywna, nawet od stron najlepiej zabezpieczonych naturalnymi warunkami terenu, ale nigdy ostatecznie nie ukończona, na co wskazywałyby umieszczone w niektórych miejscach stosy kamieni, pozostawione do przyszłego wykorzystania. Muru nie ukończono na odcinkach północno – wschodnim i południowym, gdzie pozostały dłuższe przerwy w obwodzie. Najbardziej zaawansowane prace były od północy, skąd przesuwano się w kierunku zachodnim.
W linii muru obronnego zamku po stronie północno – zachodniej, a więc w miejscu kluczowym dla obronności całego założenia, umieszczono wieżę na rzucie trójkąta. Zewnętrzna długość jej ramion wynosiła około 19 metrów, wewnętrzna natomiast 8 metrów. Były to rozmiary imponujące, dwukrotnie większe niż podobna konstrukcja na zamku Vinné czy Uhrovec. Wieża miała ściany tylko niewiele cieńsze od sąsiednich murów, szerokości 3 metrów. Zorientowana była na przedpole ostrym narożnikiem skierowanym na północny – zachód, zapewne w celu zmniejszenia skuteczności ewentualnego ostrzału. Zachodni odcinek muru łączył się z wieżą w odległości 5,7 metra od południowo – zachodniego narożnika, natomiast odcinek muru po stronie wschodniej połączony był bezpośrednio z narożnikiem południowo – wschodnim.
Na początku XIV wieku centralną budowlą zamku była cylindryczna wieża, usytuowana około 75 metrów od najwyższego punktu grani, w miejscu gdzie teren zaczynał gwałtowniej opadać. Posiadała około 13 metrów zewnętrznej średnicy. Grubość jej murów obwodowych wahała się od 3,4 do 3,6 metra, co dawało wewnętrzną przestrzeń o średnicy około 6 metrów. Wieża wzniesiona została z miejscowego kamienia, spajanego drobnoziarnistą, bardzo mocną, szarawą zaprawą. Teren w jej wnętrzu został w trakcie budowy zmodyfikowany, zapewne ze względu na znaczne nachylenie skały i obniżenie w północno – wschodniej części budowli. Przypuszczalnie wieża powstała podczas wydobywania kamienia z murów zamku już po jego porzuceniu.
Stan obecny
Pozostałości zamku obejmują dziś jeden z największych na terenie Słowacji warownych obszarów. Część murów została odrestaurowana, ale przy nadbudowywaniu brano pod uwagę fakt nie ukończenia budowy zamku w średniowieczu, starano się więc nie podwyższać ich zbyt mocno. Znacznie zdegradowana została wysokość obu wież – cylindrycznej i trójkątnej, widocznych dziś na poziomie gruntu. Przed podjęciem badań pokrywały je warstwy leśnego runa i gruzu budowlanego powstałego ze zniszczonych partii, a także bloki zwartej zaprawy związanej z czasem budowy. Wstęp na teren zamkowej góry jest wolny. Na jej szczycie obecnie znajduje się wysoka wieża widokowa.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bednár P., Gábor P., Hlaváčová S., Matejka M., Rusnák R., Šimkovic M., Košický hrad, „Pamiatky a múzeá”, č. 1, 62/2013.
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.