Historia
Kościół został zbudowany pod koniec IX wieku lub na początku X stulecia, w okresie istnienia Państwa Wielkomorawskiego, jako jedna z najstarszych murowanych budowli na okolicznych terenach. Wzniesiony został w szerokim areale grodu w Mikulčicach, którego upadek w chwili nadejścia Węgrów przetrwał. Pierwszą poważną przebudowę świątynia przeszła około połowy XIII wieku. Zamurowano wtedy część okien przedromańskich oraz założono nowy strop w nawie. Na przełomie XIII i XIV wieku całe wnętrze ozdobiono freskami, a około sto lat później powiększono okna po południowej stronie nawy do formy gotyckiej. W drugiej połowie XV wieku teren kościoła ufortyfikowano, zapewne w związku z utworzeniem obronnego punktu w pobliżu przeprawy przez rzekę Morawę, w trakcie konfliktu czesko – węgierskiego. W XVI wieku zastąpiono pierwotny portal wejściowy gotyckim, być może przewiezionym z zamku Holíč. Kolejne modyfikacje nastąpiły w XVII i XVIII wieku, kiedy to jedno z okien uzyskało formę barokową. Wtedy też ostatecznie zanikły ostatnie ludzkie osady w pobliżu kościoła. Pierwsze badania archeologiczne wokół kościoła przeprowadzono w 1964 roku, a w 2000 roku, rozpoczęto restaurację kościoła.
Architektura
Kościół wzniesiony został jako przedromańska, jednonawowa budowla o niewielkich rozmiarach (11,9 x 5,2 metra), ze zbliżonym do kwadratu prezbiterium, dostawionym niesymetrycznie po wschodniej stronie (niewielkie odchylenie osi ku północy). Obie części kościoła zbudowano ze spajanego mocną zaprawą, płasko łupanego piaskowca, przy czym nadwyżki zaprawy były rozprowadzane ze spoin narzędziami murarskimi i wygładzane. Od strony zachodniej kościół posiadał kwadratowy narteks (3,8 x 2,7 metra), czyli zadaszony przedsionek, przyłączony do nawy na całej szerokości zachodniej fasady. Jego mury nie zostały przewiązane z murami nawy, musiał więc zostać dostawiony wtórnie, ale w bliskim odstępie czasowym.
Wejście do wnętrza kościoła wiodło wyłącznie od zachodu. W południowej części przedsionka znajdował się murowany obiekt, interpretowany jako piscina lub grób. Do nawy wchodziło się przez wąski portal w fasadzie, szerokości jedynie 1,1 metra, ponad którym umieszczono małe, półokrągłe okienko. Po dwa kolejne, podobne okna oświetlały nawę z dłuższych boków, natomiast prezbiterium posiadało po jednym oknie we wschodniej i południowej ścianie. Nawa pierwotnie przykryta była albo sklepieniem kolebkowym, albo była otwarta na więźbę dachową, natomiast prezbiterium oryginalnie posiadało sklepienie kolebkowe. Oba pomieszczenia początkowo posiadały glinianą posadzkę na tym samym poziomie wysokości.
Pod koniec XIV wieku pierwotne okna w południowej ścianie nawy i jedno okno w prezbiterium zostały przekształcone na wczesnogotyckie, ostrołuczne otwory o nieco większych rozmiarach i trójlistnych zwieńczeniach. Okna północnej były już wówczas od połowy XIII wieku zamurowane, zapewne w związku z praktykowaną w średniowieczu tradycją budowlaną, by nie umieszczać otworów z tamtej strony. Prawdopodobnie czyniono tak ze względów symbolicznych, jako że północ utożsamiano z siłami zła, lub ewentualnie ze względów praktycznych, by zmniejszyć przeciągi i zimno. Zamurowaniem okien uzyskano też większą przestrzeń elewacji, które w okresie gotyku pokryto malowidłami.
W drugiej połowie XV wieku teren wokół kościoła otoczono okrągłym w planie przekopem. Pierwotne wejście do kościoła funkcjonowało prawie przez cały okres średniowiecza. Dopiero około połowy XVI wieku w zachodniej ścianie nawy umieszczono szeroki i wysoki portal o ostrołucznej archiwolcie. Wykonany został z kamienia, a jego klucz prawie sięgnął przedromańskiego okna. Utworzenie nowego wejścia wiązało się z przeniesieniem ołtarza z prezbiterium do wschodniej części nawy. Portal pełnił więc rolę arkady tęczy, a stojący na zewnątrz wierni mogli uczestniczyć w liturgii.
Stan obecny
Kościół należy do najcenniejszych zabytków sakralnych w Europie. Jest jednym z najstarszych zachowanych kościołów na terenie Słowacji oraz najważniejszym i jedynym przetrwałym w całości zabytkiem architektury wielkomorawskiej. Co istotne uniknął on poważniejszych przekształceń w okresie nowożytnym. Nie dotrwało jedynie pierwotne wejście zachodnie z narteksem. Przedromańskie okna północne zostały przywrócone, usunięto okno barokowe i zrekonstruowano okno gotyckie. Odkryte zostały też relikty gotyckich malowideł ściennych. W południowej części prezbiterium zachował się kamień, na którym znajdują się wyryte znaki, tzw. krzyże św. Andrzeja w kształcie litery x, wraz ze stylizowaną głową Chrystusa z trzema krzyżami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Podolinský Š., Románske kostoly, Bratislava 2009.
Stredoveký kostol. Historické a funkčné premeny architektúry, red.B. Pomfyová, Bratislava 2015.