Historia
Początki kieżmarskiego zamku wiązały się z węgierskim rodem Zápolyów, którzy w XV wieku stali się właścicielami osady skupionej wokół kościoła św. Elżbiety w widłach Popradu i Ľubicy. Prace budowlane rozpoczęły się w 1465 roku, w czasach Stefana i Emeryka Zápolya, który został wówczas żupanem Spisza. W 1528 roku wykorzystując zamęt wojny domowej pomiędzy dwoma pretendentami do tronu węgierskiego: Janem Zápolyą i Habsburgami, w posiadanie zamku weszła polska rodzina Łaskich. Stąd właśnie w 1565 roku Beata z Kościeleckich Łaska, majętna wdowa po księciu Ostrogskim, a wówczas żona Olbrachta Łaskiego, pana na Kieżmarku z nadania króla Jana Zápolyi, podjęła pierwszą znaną w historii wycieczkę turystyczną w Tatry. W tymże zamku była później więziona przez męża, który w tym czasie przepuszczał w hulankach po Europie jej wiano.
Drogą różnych transakcji zastawów i zakupów zamek dostał się w 1583 roku do rąk rodziny Thökölych. Jej cztery generacje miały siedzibę na zamku, a spory między miastem a Thökölymi doszły do takiego poziomu, że na porządku dziennym były uliczne burdy, wzajemne napaści i akty zemsty. Ród Thökölych był odwiecznym wrogiem Habsburgów, a Imre Thököly, przywódca wielkiego antyhabsburskiego powstania kuruców z 1672 roku dodatkowo sprzymierzył się z Turcją w walce z cesarstwem. Kiedy więc Turcy ponieśli klęskę pod Wiedniem w 1683, cesarz Leopold I skonfiskował wszystkie węgierskie majątki Thökölyego.
Za panowania pierwszych Thökölych gotycki zamek gruntownie przebudowano w bogatą, renesansową siedzibę możnowładczą. Między innymi na murach obronnych pojawiły się attyki oraz sgraffitowe ozdoby. Około 1628 roku przebudowie uległo skrzydło północno-wschodnie oraz wieża bramna, w której urządzono jadalnię i salon. W latach 1657-1658 przebudowano dawną basztę na kaplicę, utrzymaną już w stylu barokowym. Sprowadzeni w tym czasie z Italii rzemieślnicy udekorowali wnętrza zamku, a zwłaszcza kaplicy, bogatymi sztukateriami. Prawdopodobnie z ich udziałem powstały również stajnie na wschód od pałacu.
Ostatnim właścicielem zamku był Ferdynand Rüber, od którego w 1702 roku odkupiło go miasto. Po przejściu zamku w posiadanie miasta jego pomieszczenia wykorzystywano jako spichlerz, później umieszczono w nim koszary, a następnie różne manufaktury i warsztaty. Pozbawiony kompleksowego nadzoru zamek niszczał, kilkakrotnie różne jego części były niszczone przez pożary, między innymi w 1741 i 1787 roku. Już w drugiej połowie XIX wieku pojawiły się pomysły wykorzystania go na cele muzealne, jednak dopiero po częściowym remoncie głównej wieży w 1931 roku otwarto w niej pierwszą ekspozycję muzealną. W latach 1962-1985 prowadzono na zamku rozległe prace archeologiczne, połączone z jego gruntowną konserwacją.
Architektura
Zamek został wzniesiony w północno – wschodniej części miasta, na miejscu kościoła św. Elżbiety z XIII wieku, z którego materiałów budowlanych czerpano w trakcie prac nad warownią. Jako pierwsza powstała czworoboczna wieża bramna oraz mury obronne, które połączono z istniejącymi już wówczas murami miejskimi, a częściowo także wykorzystano ich północny i północno – wschodni fragment. W ten sposób zamek uzyskał kształt na rzucie nieregularnej elipsy.
Obwód murów wzmocniono dwoma narożnymi cylindrycznymi basztami (po stronie wschodniej i zachodniej) oraz jedną półokrągłą po stronie południowej. Kolejna baszta, pierwotnie jako część obwarowań miejskich, znajdowała się po stronie północnej. Dodatkowo od strony miasta zamek zabezpieczono niższym murem parchamu, wychodzącym z obu zewnętrznych narożników wieży bramnej. Po stronie zachodniej narożnik zewnętrznego muru wzmocniono niedużą cylindryczną basztą. Przed parchamem przekopano suchą fosę, ponad która do wieży bramnej przerzucono gotycki, kamienny, w części zwodzony most.
Wewnątrz obronnego obwodu, wzdłuż murów, powstały budowle mieszkalne i gospodarcze. Najstarszymi skrzydłami było zachodnie i północno – wschodnie, przy czym prawdopodobnie to drugie pełniło rolę głównego budynku. W nim między innymi znajdowała się tzw. sala rycerska. Większość pomieszczeń na poziomie przyziemia posiadała sklepienia kolebkowe. Gotyckie komnaty reprezentacyjno – rezydencjonalne na piętrze nie zachowały się. Zabudowania gospodarcze znajdowały się w południowej części dziedzińca.
Stan obecny
Zamek zachował się do czasów współczesnych w formie renesansowo-barokowej, jednak z czytelnym układem pierwotnego wyglądu. Obecnie służy celom muzealnym. Umieszczona w nim ekspozycja prezentuje rozwój Kieżmarku od jego powstania do lat 30-tych XX wieku na tle dziejów władających nim rodów. Dziedziniec zamkowy dostępny jest bez ograniczeń, a ekspozycje zwiedza się w zorganizowanych grupach z przewodnikiem. Początek o każdej pełnej godzinie od godz. 9.00 do 16.00. Od soboty do poniedziałku nie ma wejść o godzinie 11.00, poza sezonem także o godzinie 12.00.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Sypek A., Sypek.R., Zamki i obiekty warowne Słowacji Wschodniej, Warszawa 2005.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.