Historia
Kościół św. Elżbiety wzniesiony został około połowy XIII wieku, zapewne na miejscu starszej świątyni, na co wskazywałaby nazwa wsi Kaplna. Według XIV-wiecznego falsyfikatu prace budowlane przeprowadzono po 1244 roku, kiedy to król Bela IV miał udzielić braciom Vlkowi i Dawidowi pozwolenia na budowę. W XVI wieku kościół został spalony przez Turków i popadł w ruinę. Według XVIII-wiecznej tradycji rosnąć w nim miały drzewa wyższe od murów obwodowych. Odbudowę przeprowadzono około pierwszej ćwierci XVII wieku, gdy kościół ponownie zadaszono i założono nowy strop w korpusie nawowym. Przypuszczalnie rozebrano też wówczas jedną z uszkodzonych wież. Kolejna, tym razem barokowa naprawa, przeprowadzona została w drugiej połowie XVIII wieku. W jej trakcie między innymi, po podwyższeniu murów obwodowych, założono sklepienie w nawie, oraz przepruto nowe okna i wejście. Ostatnie większe prace remontowe przeprowadzono między 1960 a 1962 rokiem.
Architektura
Kościół uzyskał wyjątkowo duże gabaryty i rozwinięty układ przestrzenny, jak na niewielką wieś w której został zbudowany. Zaczęto go wznosić jako budowlę trójnawową z dwuwieżową fasadą, przy czym wieże wzniesiono na kwadratowych podstawach z wielobocznymi najwyższymi kondygnacjami. Po stronie wschodniej utworzono czworoboczne, węższe i niższe od korpusu prezbiterium. Prawdopodobnie powstało ono już po wzniesieniu korpusu i wież, gdyż jako jedyne uzyskało elementy o gotyckim charakterze. Całość kościoła, za wyjątkiem detali architektonicznych, wzniesiono z cegieł, których ilość oszacowano na około 400 tysięcy. Elewacje zewnętrzne, a także, co bardziej niezwykłe i wewnętrzne, w średniowieczu nie były otynkowane. Posadzki w korpusie i prezbiterium utworzone były z ceglanych sześciokątów.
Pierwotne okna kościoła były stosunkowo wąskie, szeroko rozglifione na zewnątrz i zamknięte półkoliście. Wyjątkiem było wschodnie okno prezbiterium, oświetlające ołtarz główny, które utworzono szersze, jego wnękę zwieńczono lekko zarysowanym ostrołukiem, a wewnątrz osadzono kamienne, ostrołuczne ościeża z prostym dwudzielnym maswerkiem. Ponadto w zachodniej ścianie północnej wieży umieszczono okulus. Najwyższe kondygnacje mogły mieć otwory w postaci romańskich przeźroczy. Profilowany wałkiem półkolisty portal wejściowy utworzono w południowej ścianie korpusu, ale główne wejście znajdować się mogło w fasadzie zachodniej, pomiędzy wieżami.
Wnętrze prezbiterium, pomimo braku przypór, przykryte zostało sklepieniem krzyżowo – żebrowym, jednym z najstarszych w regionie (słusznie uznano, iż niewielkie wymiary prezbiterium przy stosunkowo grubych murach wystarczą do utrzymania ciężaru sklepienia i sił rozporowych). Profilowane żebra spięto okrągłym, gładkim zwornikiem i osadzono w narożnikach na geometrycznych wspornikach. Jak wspomniano powyżej, elewacje prezbiterium wyjątkowo pozostawiono w surowej cegle, jedynie w okolicach ściennej wnęki pastoforium o czworobocznej formie, mur otynkowano by utworzyć malowaną dekorację.
Stan obecny
Bryła kościoła pozbawiona jest dziś średniowiecznej wieży południowej przy fasadzie, a nowożytną formę ma zakrystia. Niestety większość używanych obecnie okien pochodzi z okresu baroku, choć przetrwały zamurowane XIII wieczne okna w korpusie, niestety nie wszystkie przywrócone w całości. Podobnie jedynie częściowo widoczny jest zamurowany portal południowy. W całości zachowało się okno wschodnie prezbiterium wraz z kamiennym maswerkiem, warto też zwrócić uwagę na okulus i blendy wieży północnej, niekiedy uznawane za zamurowane przeźrocza. Wewnątrz korpus uległ całkowitej barokizacji. Ponad współczesnym wystrojem prezbiterium widoczne jest sklepienie krzyżowo – żebrowe, a w ścianie prosta wnęka pastoforium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Podolinský Š., Gotické kostoly, Bratislava 2010.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.