Historia
Zamek prawdopodobnie został zbudowany przez członków rodu Csáków, najpóźniej pod koniec lat 80-tych XIII wieku, w celu zabezpieczenia południowej granicy ich dominium. W źródłach historycznych zamek hruszowski po raz pierwszy wspominany został w roku 1316. Wymieniono wówczas kasztelana i krewnego Máté Csáka, Ladislava z Hrušova. Po śmierci Máté Csáka i upadku jego władztwa w 1321 roku, zamek przeszedł w ręce królewskie, a od 1369 roku wielokrotnie zmieniał właścicieli. Należał m.in. do ostrzychomskiego arcybiskupa oraz wielu rodzin szlacheckich np. Levickich, Perenyich, Bebeków i Zapolyów. W połowie XV wieku ówczesny właściciel Koloman z Topoľčianek miał dokonać napraw zniszczonego zamku. W połowie XVI wieku będąc w rękach Juraja i Tomáša z Topoľčianek został przebudowany w duchu renesansu, stając się obiektem zarówno reprezentacyjnym, jak i obronnym. Ostatnie zmiany budowlane wprowadził Ladislav Rákoczi zakładając rozległe przedzamcze od strony południowej i wschodniej. Kres funkcjonowania przyniosło zamkowi powstanie antyhabsburskie. W 1708 roku został zdobyty i zniszczony przez wojska cesarskie. Od całkowitej ruiny uchroniła go konserwacja prowadzona w latach 1928-1930.
Architektura
Pierwotny, zbudowany na niewysokim wzniesieniu zamek, ograniczał się do owalnego muru o wymiarach około 26×22 metry, tworzącego mały dziedziniec z zabudowaniami przystawionymi do jego wewnętrznej strony. Bramę umieszczono po stronie zachodniej w niewielkim załamaniu muru, a droga do zamku wiodła od północnego – wschodu, spiralą otaczającą całe założenie. Zamek był więc początkowo budowlą bezwieżową z obroną ograniczającą się do muru obwodowego.
W początkach XIV wieku po stronie południowo – zachodniej wzniesiono zaokrągloną wieżę, z dziobem od strony skalnego grzebienia skierowanym w kierunku drogi dojazdowej. Wieżę usytuowano przed murem obwodowym. Bramę poprzedziło wówczas niewielkie przedbramie z ostrołukowym portalem wejściowym. W dalszej kolejności powstały budynki na przedzamczu, które otoczono murem i narożną, czworoboczną wieżą. Pod koniec XV wieku wschodnia część podzamcza otrzymała jeszcze półokrągłą, otwartą od wewnątrz basztę.
W XVI oraz XVII wieku zabudowania podzamcza stały się zamkiem średnim, a na południe i wschód od niego powstał najmłodszy zamek dolny. Przebudowano wówczas również zamek górny, którego zabudowa została ujednolicona i pozbawiona walorów obronnych. Rozebrano górną część wieży, natomiast jej dolną część wkomponowano w nową zabudowę. Po stronie północno – wschodniej i północno – zachodniej powstały nowe budynki mieszkalne, z powodu braku miejsca na dziedzińcu wysunięte poza obwód głównego obwodu obronnego. W XVI wieku w południowym narożniku obwarowań podzamcza (zamku średniego) powstała owalna basteja, natomiast w kolejnym stuleciu małą półokrągłą basztę z XV wieku rozebrano, wznosząc na jej miejscu podłużny budynek.
Stan obecny
Zamek zachował się w postaci czytelnej trwałej ruiny, warto jednak pamiętać iż przed zniszczeniem zamek przeszedł znaczne nowożytne przekształcenia. Obecnie ruiny są porządkowane i restaurowane dzięki „Stowarzyszeniu średniowiecznego dziedzictwa architektonicznego regionu Nitra – Leustach”. Wstęp na ich teren jest wolny, lecz po zakończeniu prac być może zostaną wprowadzone płatne bilety.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.