Historia
Zamek powstał około połowy XIII wieku (wkrótce po zakończeniu najazdu mongolskiego z 1242 roku) z fundacji Andreja, syna Ivanka, członek rodu Hunt-Poznan (Hont-Pázmány) i zarazem założyciela szlacheckiej rodziny Forgacsów. Był na tyle silny, iż dwukrotnie, w 1271 i 1273 roku zdołał odeprzeć wojska czeskiego króla Przemysła Ottokara II. Pod koniec XIII wieku ród Forgacsów rozrósł się na tyle, iż była potrzeba jego powiększenia. Rozbudowę, a właściwie budowę nowego, położonego w bliskiej odległości założenia przeprowadził Tomáš, jeden z synów Andreja.
Na początku XIV wieku zamek został zdobyty i zajęty przez wojska, władającego suwerennie północną częścią Królestwa Węgierskiego możnowładcy Máté Csáka (Matúša Čáka). Po jego upadku i śmierci w 1321 roku Gýmeš przejęły wojska królewskie, a następnie zamek zwrócony został w ręce Forgacsów. Także ich kolejne pokolenia były w posiadaniu zamku, który stopniowo przez cały XIV i XV wieku rozbudowywali.
W 1576 roku zamek został zdobyty i zniszczona przez Turków. W trakcie odbudowy powstało południowe podzamcze, zamek przystosowano również około 1613 roku do obrony ogniowej, wnosząc fortyfikacje bastionowe. Pomimo tego w 1619 roku ponownie został on najechany i zniszczony, tym razem przez wojska księcia Siedmiogrodu, Gábora Bethlena. Po tym wydarzeniu Forgacsowie ponownie odbudowali zamek i mimo ciągłych ataków oraz najazdów tureckich (w 1663 i 1671 roku) rozbudowywali go. Wielką barokową przebudowę zamek przeszedł zwłaszcza za Pavla IV Forgacsa i jego syna Pavla V w latach 1713-1755. Forgacsowie zamieszkiwali w Gýmeš aż do początku XIX wieku. Wtedy to zamek był już na tyle zaniedbany i zniszczony, że rodzina zdecydowała się go opuścić.
Architektura
Najwcześniejsze założenie wzniesiono na skalistym szczycie góry na wysokości 514 metrów n.p.m. Składało się ono z obwodu murów obronnych, które zamknęły trójkątny dziedziniec. W ich południowej części wzniesiono czworoboczną wieżę – donżon, pełniącą funkcję mieszkalną i obronną, a po wschodniej stronie wieżę półcylindryczną. Donżon od strony południowo – wschodniej i południowo – zachodniej wzmacniały potężne przypory. Kondygnacje w obydwu wieżach połączone były za pomocą schodów umieszczonych w grubości muru. Dodatkowa zabudowa została przystawiona do kurtyny południowo – zachodniej, zapewne także funkcjonowały pomniejsze budynki o charakterze gospodarczym oraz wykuty w skale zbiornik na wodę deszczową.
Pod koniec XIII wieku Tomasz, jeden z synów założyciela zamku, Andrzeja, wzniósł po wschodniej stronie warowni, na skalnym występie w odległości 35 metrów, swój własny zamek. Miał on formę budynku o czworobocznym, nieregularnym kształcie z wejściem w ostrołukowym portalu poprzedzonym zwodzonym mostem. Początkowo nowy budynek nie był połączony murem obronnym z pierwotnym zamkiem. Scalenie obu budowli nastąpiło w pierwszej połowie XIV wieku w okresie rządów Mateusza Czaka. Od strony północnej i południowo – wschodniej poprowadzono wówczas dwie linie murów obronnych (południowo – wschodnia była dwukrotnie lekko załamana), które wydzieliły wschodnie podzamcze. W jego południowo – wschodniej części wzniesiono czworoboczną wieżę bramną. W drugiej połowie XIV wieku zabudowa mieszkalna i gospodarcza powiększyła się jeszcze o dwa budynki: na zamku górnym powstał, dostawiony do muru obronnego pałac południowo – zachodni, a na podzamczu budynek wschodni, także przystawiony do muru obronnego.
Pod koniec XV wieku zabudowę uzupełniły dwa pałace o zaokrąglonych narożnikach. Jeden z nich znajdował się po stronie północno – wschodniej (stykał się z zamkiem Tomasza z końca XIII wieku), gdzie dostęp do niego możliwy był z ganku w koronie muru obronnego. Drugi przystawiono do zachodniej części obwarowań, co łącznie dawało na zamku pod koniec średniowiecza aż pięć budowli o wieżowym charakterze.
Stan obecny
Zamek przetrwał w postaci trwałej ruiny ze znaczącymi fragmentami murów obronnych, zachowaną do poziomu drugiej kondygnacji wieżą główną, częściowo zachowaną wieżą półcylindryczną i nowożytną kaplicą zamkową. W ostatnim czasie prowadzone są prace porządkowo – ratunkowe zabytku. Wstęp na teren zabytku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.