Historia
Wieś Gaboltov po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1247 roku („Gaboltho”). Kościół parafialny wybudowany został w niej około połowy XIV wieku, być możne na miejscu starszej budowli sakralnej, związanej z zakonem bożogrobców, którzy osiedlili się w Gaboltovie w początkach XIII stulecia. Patronatowi zakonników lub bogactwu osady (znajdowała się w niej komora celna) gotycki kościół mógł zawdzięczać wysokiej jakości detale architektoniczne, jak na wiejską budowlę. W trakcie XVII wieku do kościoła dostawiona została nowożytna kaplica i kruchta, a we wnętrzu zmianie uległ wystrój. W 1706 roku staraniem krakowskich karmelitów, przy kościele założono bractwo Panny Marii Szkaplerzowej. Krótko później przeprowadzono barokową przebudowę, na skutek której przekształcono wieżę i okna nawy. W 1715 roku w nawie założono kasetonowy strop. Ostanie większe prace remontowe przeprowadzono w 1972 i 1976 roku.
Architektura
Kościół zbudowano na stoku wzgórza, opadającego ku stronie południowej i zachodniej, gdzie rozlokowane zostały zabudowania mieszkalne osady. W XIV wieku uzyskał on znacznie rozwinięty układ przestrzenny, jak na wieś w północnej części Królestwa Węgierskiego. Składał się bowiem z jednonawowego korpusu na planie prostokąta, węższego i niższego prezbiterium o wielobocznym zamknięciu na wschodzie, zakrystii przy ścianie północnej prezbiterium oraz czworobocznej, smukłej wieży na osi zachodniej ściany nawy.
Oświetlenie kościoła pierwotnie zapewniały w prezbiterium stosunkowo wąskie i niezbyt wysokie, obustronnie rozglifione okna o ostrołucznych zamknięciach i maswerkowych wypełnieniach archiwolt. W maswerkach oprócz typowych trójliści, zastosowano motyw bardziej oryginalnej wirującej rozety. Prawdopodbnie podobne okna oświetlały nawę i najwyższą kondygnację wieży. Wejście umieszczono tradycyjnie pośrodku południowej ściany nawy, gdzie utworzono ostrołuczny portal, bogato i jednolicie profilowany od poziomu niskiego cokołu po klucz archiwolty.
Wewnątrz opiętego przyporami prezbiterium założone zostało sklepienie krzyżowo – żebrowe, nad wschodnim zamknięciem o układzie sześciodzielnym. Żebra spięto w miejscach przecięć okrągłymi zwornikami, a na ścianach osadzono na konsolach zdobionych płaskorzeźbionymi maskami. Sześć z nich otrzymało twarze męskie, jedna żeńską. W dwóch przypadkach konsole ozdobiono dodatkowo ornamentami maswerkowymi. Nawa kościoła pierwotnie mogła być przykryta drewnianym stropem lub posiadała otwartą więźbę dachową.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego średniowieczne mury obwodowe nawy, prezbiterium, zakrystii i wieży. Nowożytna jest kruchta oraz boczna kaplica, a także przypory nawy, hełm wieży, wieżyczka na kalenicy dachu nawy. Przypory przy prezbiterium mogły zostać przekształcone, ponieważ mają podobną formę do nawowych. Niestety gotycki charakter zabytku częściowo przepadł na skutek przebicia prostokątnych okien w nawie i półkolistych w wieży. Zachował się oryginalny portal wejściowy do nawy, portal z prezbiterium do zakrystii oraz okna prezbiterium, w tym jedno z ciekawym maswerkiem o formie wirującej rozety. Wewnątrz prezbiterium znajduje się gotyckie sklepienie z konsolami o wysokiej jakości wykonania. Na belce tęczowej widnieje rzeźba Chrystusa z końca XV lub początku XVI wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Podolinský Š., Gotické kostoly, Bratislava 2010.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.