Historia
Kościół w Diviakach po raz pierwszy wymieniony został w źródłach 1232 roku, zakłada się jednak, że początek jego budowy sięga XII wieku. Jego fundatorami prawdopodobnie był ród Diviakovców. W latach 70 i 80-tych XVIII wieku został przebudowany w stylu barokowym. Nawa i apsyda otrzymały nowe sklepienia, a do północnej strony apsydy dołączono zakrystię. Statyczność budynku została wzmocniona przez zewnętrzne przypory. W 1936 roku kościół przeszedł gruntowną rekonstrukcję, kiedy to potwierdzono romańskie pochodzenie całego budynku i odkryto kilka romańskich i gotyckich detali.
Architektura
Kościół wzniesiono jako budowlę jednonawową z półokrągłą i bardzo szeroką apsydą od wschodu. Po zachodniej stronie fasadę zwieńczyły dwie romańskie czworoboczne wieże, a cały masyw zachodni otrzymał tą samą szerokość co nawa. Kościół murowano z precyzyjnie obrobionych bloków tufowych o wymiarach 30 x 40 cm. Jego elewacje zewnętrzne pierwotnie prawdopodobnie nie były porozdzielane, przypory okalające świątynię dobudowano zapewne na późniejszym etapie. Na południowej stronie nawy umieszczono romański uskokowy portal wejściowy, a po północnej stronie absydy gotycki portal prowadzący do zakrystii. Dalej po północnej stronie nawy znalazł się późnogotycki portal prowadzący do aneksu.
Wewnątrz w przestrzeni między wieżami umieszczono sklepienia krzyżowe. Część ta otwierała się pierwotnie w przyziemiu na nawę trzema arkadami, a na piętrze przestrzeń międzywieżowa, także sklepiona krzyżowo, łączyła się arkadami z wnętrzami wież. Cała ta trójdzielna przestrzeń została oddzielona pełnym murem od nawy. Jedyne jej połączenie stanowił portalik umieszczony w części międzywieżowej na osi budowli. Ponadto piętro wieży północnej posiadało okienko wychodzące na nawę. W murze wschodnim wieży południowej znajdowała się obszerna nisza, w której dopatrywać się można wnęki ołtarzowej. Nie wiadomo czy wydzielona, zamknięta przestrzeń piętra masywu zachodniego łączyła się z emporą w nawie, czy też od portaliku prowadziły drewniane schody do nawy. Jej wnętrze pierwotnie miało płaskie, drewniane stropy.
Piętro masywu wieżowego zostało wydzielone od wnętrza kościoła w sposób zapewniający walory obronne. Dążenie do obronności zapewniały również okna szczelinowe zbliżone do strzelnic i rzadko spotykane sklepienia ponad górnymi kondygnacjami wież, zabezpieczające ich wnętrza przed skutkami pożarów więźby hełmów.
Stan obecny
Budowla jest najstarszym zachowanym kościołem na Górnej Nitrze i jednym z najlepszych przykładów architektury romańskiej na Słowacji, dodatkowo posiadającym rzadko spotykane rozwiązania architektoniczne wewnątrz masywu zachodniego. Z okresu gotyku w kościele zachowało się dwoje drewnianych, okutych żelazem, XV-wiecznych drzwi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Tomaszewski A., Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Wrocław 1974.
Strona internetowa apsida.sk, Diviaky nad Nitricou.