Historia
Kościół w Diviakach (węg. Nyitradivék) po raz pierwszy wymieniony został w źródłach pisanych 1232 roku, ale jego budowa miała miejsce już w XII wieku. Fundatorami kościoła prawdopodobnie był ród Diviakovców, którzy włączali go w podział dóbr między gałęziami rodziny w latach 1246 i 1275. W latach 70 i 80-tych XVIII wieku kościół został przebudowany w stylu barokowym. Nawa i apsyda otrzymały nowe sklepienia, a po północnej stronie apsydy dostawiono nową zakrystię. Statyczność budynku została wzmocniona przez zewnętrzne przypory. W 1936 roku kościół przeszedł gruntowną renowację, w trakcie której potwierdzono romańskie pochodzenie całego budynku i odkryto kilka romańskich i gotyckich detali.
Architektura
Kościół wzniesiono jako budowlę jednonawową z półokrągłą i bardzo szeroką apsydą od wschodu. Po zachodniej stronie fasadę utworzyły dwie czworoboczne wieże, przy czym cały masyw zachodni otrzymał tą samą szerokość co nawa. Kościół wymurowano z precyzyjnie obrobionych bloków tufowych o wymiarach 30 x 40 cm. Jego elewacje zewnętrzne pierwotnie nie były rozdzielone przyporami. W nawie zdobione były fryzem arkadkowym, apsyda zaś dekorowana była lizenami. W południowej ścianie nawy umieszczono romański uskokowy portal wejściowy, natomiast po północnej stronie apsydy gotycki portal prowadzący do zakrystii. Dalej po północnej stronie nawy znalazł się późnogotycki portal prowadzący do aneksu.
Wewnątrz w przestrzeni między wieżami umieszczono sklepienia krzyżowe. Część ta otwierała się pierwotnie w przyziemiu na nawę trzema arkadami. Na piętrze przestrzeń międzywieżowa, także sklepiona krzyżowo, łączyła się arkadami z wnętrzami wież. Cała ta trójdzielna przestrzeń została oddzielona pełnym murem od nawy. Jedyne jej połączenie stanowił portalik umieszczony w części międzywieżowej na osi budowli. Ponadto piętro wieży północnej posiadało okienko wychodzące na nawę. W murze wschodnim wieży południowej znajdowała się obszerna nisza, przypuszczalnie służąca jako wnęka ołtarzowa. Nie wiadomo czy wydzielona, zamknięta przestrzeń piętra masywu zachodniego łączyła się z emporą w nawie, czy też od portaliku prowadziły drewniane schody do nawy. Wnętrze tej ostatniej pierwotnie przykryte było płaskim, drewnianym stropem.
Piętro masywu wieżowego zostało wydzielone od wnętrza kościoła w sposób zapewniający walory obronne. Dążenie do obronności zapewniały również okna szczelinowe zbliżone do strzelnic i rzadko spotykane sklepienia ponad górnymi kondygnacjami wież, zabezpieczające ich wnętrza przed skutkami pożarów więźby hełmów.
Stan obecny
Budowla jest najstarszym zachowanym kościołem na Górnej Nitrze i jednym z najlepszych przykładów architektury romańskiej na Słowacji. Dodatkowo posiada rzadko spotykane rozwiązania architektoniczne wewnątrz masywu zachodniego. Spośród romańskich detali architektonicznych przetrwały zamurowane okna w południowej i północnej ścianie nawy, portal południowy, fryz nawowy, przeźrocza obu wież oraz otwory szczelinowe. Romańskie sklepienia widoczne są w przyziemiu między wieżami i na ich piętrach. Z okresu gotyku w kościele zachowało się dwoje drewnianych, okutych żelazem, XV-wiecznych drzwi, kamienne pastoforium, czy zamurowane okno południowe. Wnętrze nawy i apsydy posiada dziś wystrój nowożytny z XVIII-wiecznymi sklepieniami ze stiukową dekoracją. Nowożytna jest również zachodnia i północna kruchta, zakrystia północna oraz przypory.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Podolinský Š., Románske kostoly, Bratislava 2009.
Tomaszewski A., Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Wrocław 1974.