Chrasť nad Hornádom – kościół Najświętszej Trójcy

Historia

   Kościół został zbudowany w pierwszej połowie XIII wieku, prawdopodobnie jako świątynia pielgrzymkowa. Sama wieś po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1255 roku, a wraz z kościołem w 1302 roku. W drugiej połowie XIII wieku pierwotny tetrakonchos został powiększony o wieżę nad centralną częścią. W drugiej lub trzeciej ćwierci XVIII wieku, z powodu chęci powiększenia budowli dla większej liczby mieszkańsców, usunięto zachodnią apsydę i zastąpiono ją wydłużoną nawą. W 1748 roku kościół uszkodził piorun, natomiast w 1950 roku wieża otrzymała nowy metalowy dach na miejscu starszego, gontowego.

Architektura

   Kościół wzniesiony został na skalistym wzgórzu nad wsią w dolinie rzeki Hornád, na jej północnym brzegu. Pierwotnie utworzono kamienną budowlę centralną, rotundę o kwadratowej środkowej przestrzeni i czterech półkolistych apsydach (tetrakonchos). Kościół miał długość 10,6 metra na linii północ – południe, a wewnętrzny kwadrat do którego dobudowano apsydy, otrzymał wymiary około 4×4 metry. Średnica apsyd wynosiła około 4 metry, zaś grubość ich murów 1,2 metra.
   A
psydy tetrakonchosu połączono ze sobą bezpośrednio, tak iż nie pozostawiono miejsca na narożniki środkowej nawy. Dopiero ponad ich dachami część centralna, nieco węższa niż szerokość apsydy, w drugiej połowie XIII stulecia została podwyższona o 2,4 metra do formy czworobocznej wieży. W trakcie rozbudowy jako materiału budowlanego użyto już cegieł zamiast kamienia.
   Pierwotny portal wejściowy do kościoła znajdował się w zachodniej części południowej apsydy. Posiadał szerokość 0,9 metra, wysokość 2,1 metra, półkoliste zwieńczenie i ościeża wykonane z piaskowcowych kwadr. Drzwi umieszczano w nim od strony wewnętrznej i zamykano ryglem blokowanym w otworze w murze. Apsydy oświetlały okna niewielkich rozmiarów o półkolistych zamknięciach. Wieżową nadbudowę oświetliły dwudzielne przeźrocza z centralnymi filarkami, osadzone w ostrołucznych już wnękach, wskazujących na przenikanie się stylu gotyckiego i romańskiego.

Stan obecny

   Kościół Najświętszej Trójcy jest na terenie Słowacji budowlą unikatową, dla której najbliższe podobne rozwiązania odnaleźć można w morawskim kościele w Řeznovicach i czeskim w Řeporyjach, których forma charakterystyczna była dla architektury bizantyjskiej lub regionu północnych Włoch. Tym większa szkoda, iż tetrakonchos nie przetrwał w oryginalnym kształcie, a został zniekształcony przez wyburzenie zachodniej apsydy i dostawienie nowożytnej nawy. Podobno w ostatnim okresie pojawiły się także plany wyburzenia kolejnej apsydy w celu postawienia na jej miejscu zakrystii, szczęśliwie jednak nie zostały przeprowadzone.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Podolinský Š., Románske kostoly, Bratislava 2009.
Slivka M., Výskum kostola Najsvätejšej Trojice v Chrasti nad Hornádom, „Avans”, Nitra 1981.