Historia
Kościół został zbudowany w pierwszej połowie XIII wieku, prawdopodobnie jako świątynia pielgrzymkowa. Sama wieś po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1255 roku, a wraz z kościołem w 1302 roku. W drugiej połowie XIII wieku pierwotny tetrakonchos został powiększony o wieżę nad centralną częścią. W drugiej lub trzeciej ćwierci XVIII wieku, z powodu chęci powiększenia budowli dla większej liczby mieszkańsców, usunięto zachodnią apsydę i zastąpiono ją wydłużoną nawą. W 1748 roku kościół uszkodził piorun, natomiast w 1950 roku wieża otrzymała nowy metalowy dach na miejscu starszego, gontowego.
Architektura
Kościół wzniesiony został na skalistym wzgórzu nad wsią w dolinie rzeki Hornád, na jej północnym brzegu. Pierwotnie utworzono kamienną budowlę centralną, rotundę o kwadratowej środkowej przestrzeni i czterech półkolistych apsydach (tetrakonchos). Kościół miał długość 10,6 metra na linii północ – południe, a wewnętrzny kwadrat do którego dobudowano apsydy, otrzymał wymiary około 4×4 metry. Średnica apsyd wynosiła około 4 metry, zaś grubość ich murów 1,2 metra.
Apsydy tetrakonchosu połączono ze sobą bezpośrednio, tak iż nie pozostawiono miejsca na narożniki środkowej nawy. Dopiero ponad ich dachami część centralna, nieco węższa niż szerokość apsydy, w drugiej połowie XIII stulecia została podwyższona o 2,4 metra do formy czworobocznej wieży. W trakcie rozbudowy jako materiału budowlanego użyto już cegieł zamiast kamienia.
Pierwotny portal wejściowy do kościoła znajdował się w zachodniej części południowej apsydy. Posiadał szerokość 0,9 metra, wysokość 2,1 metra, półkoliste zwieńczenie i ościeża wykonane z piaskowcowych kwadr. Drzwi umieszczano w nim od strony wewnętrznej i zamykano ryglem blokowanym w otworze w murze. Apsydy oświetlały okna niewielkich rozmiarów o półkolistych zamknięciach. Wieżową nadbudowę oświetliły dwudzielne przeźrocza z centralnymi filarkami, osadzone w ostrołucznych już wnękach, wskazujących na przenikanie się stylu gotyckiego i romańskiego.
Stan obecny
Kościół Najświętszej Trójcy jest na terenie Słowacji budowlą unikatową, dla której najbliższe podobne rozwiązania odnaleźć można w morawskim kościele w Řeznovicach i czeskim w Řeporyjach, których forma charakterystyczna była dla architektury bizantyjskiej lub regionu północnych Włoch. Tym większa szkoda, iż tetrakonchos nie przetrwał w oryginalnym kształcie, a został zniekształcony przez wyburzenie zachodniej apsydy i dostawienie nowożytnej nawy. Podobno w ostatnim okresie pojawiły się także plany wyburzenia kolejnej apsydy w celu postawienia na jej miejscu zakrystii, szczęśliwie jednak nie zostały przeprowadzone.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Podolinský Š., Románske kostoly, Bratislava 2009.
Slivka M., Výskum kostola Najsvätejšej Trojice v Chrasti nad Hornádom, „Avans”, Nitra 1981.