Historia
Kościół św. Marcina zbudowany został około pierwszej ćwierci XIV wieku. Wieś Čerín po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1300 roku. W tym czasie król Andrzej III podarował „villa Cheren” niejakiemu Pálowi, synowi Madácha Kürtösiego (Pavlowi z Krtíš), który był sługą ispána (komesa) Demetera. Kościół nie został jeszcze wymieniony w dokumencie darowizny, ale prace budowlane musiano ukończyć przed 1332 rokiem, kiedy to po raz pierwszy został odnotowany. W 1351 roku pojawił się jeszcze w źródłach jako majątek rodu Madáchów, kiedy miejscowe dobra musiały zostać podzielone między synów zmarłego Pála.
Pod koniec XIV wieku wieś wraz z kościołem w ramach wymiany dóbr ziemskich stała się własnością królewską. Kościół nie przechodził pod rządami władców węgierskich większych przekształceń, jedynie rozpoczęte w pierwszej ćwierci XIV wieku ozdabianie wnętrza barwnymi malowidłami, ukończono na początku XVI wieku wstawieniem polichromowanego stropu w nawie. Prawdopodobnie w XVI wieku kościół został ufortyfikowany. Chociaż tereny te nie znalazły się pod panowaniem tureckim, pod koniec XVI wieku Turcy spalili wieś i opodatkowali ją.
W XVII stuleciu wieś wraz kościołem powróciła w bliżej nieznanym okresie w ręce prywatne, stając się własnością rodziny Beniczky. Obok kościoła wzniesiono wówczas drewnianą dzwonnicę, a w XVIII wieku wewnątrz nawy umieszczono emporę. Podczas II wojny światowej kościół został uszkodzony na skutek ostrzału (pocisk uderzył w południową ścianę prezbiterium), lecz odrestaurowano go w latach 1947-1948 i w 1975 roku, kiedy to ukończono renowację średniowiecznych polichromii.
Architektura
Kościół wzniesiony został na wzgórzu jako budowla bezwieżowa, jednonawowa, na planie prostokąta, z wydzielonym po stronie wschodniej węższym i niższym, czworobocznym prezbiterium i przystawioną do niego od północy zakrystią. Całość otrzymała grube mury i jedynie kilka niewielkich okien. Mury były na tyle grube, iż nie zastosowano przypór, pomimo umieszczenia w prezbiterium i zakrystii sklepień. Kościół u schyłku średniowiecza otoczono kamiennym murem z czworobocznymi otworami strzeleckimi i bramą po stronie południowej, choć już zapewne wcześniej przykościelny cmentarz był ogrodzony w celu zabezpieczenia przed zwierzętami.
Wysoko osadzone okna utworzono wąskie, z obustronnymi rozglifieniami i ostrołucznymi zamknięciami. Dwa takie otwory osadzono w nawie od południa, po jednym oświetlało od południa i wschodu prezbiterium. Elewacja północna kościoła zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną nie posiadała okien, czy to ze względów symbolicznych (utożsamianie północy z siłami zła), czy też praktycznych (mała ilość światła słonecznego od północy, ograniczanie przeciągów). W ścianie zachodniej osadzone zostały aż dwa okulusy oraz mały otwór doświetlający poddasze. Wejście do nawy utworzono od zachodu i południa w ostrołucznych portalach, przy czym okazalszy portal południowy uzyskał bogatsze profilowanie osadzone na niskim cokole oraz otwór przejścia o dwuramiennym (siodłowym) zwieńczeniu. Pod dwuspadowym dachem nawy umieszczono płaski, drewniany strop, natomiast prezbiterium i zakrystię przykryto sklepieniami krzyżowo – żebrowymi. Żebra sklepień spięto okrągłymi zwornikami ozdobionymi sześciopłatkowymi rozetami oraz wtopiono bez pośrednictwa konsol w narożniki ścian.
Wnętrze kościoła w średniowieczu pokryte zostało polichromiami. Wpierw w pierwszej ćwierci XIV wieku utworzono półpostacie proroków w okrągłych medalionach na wewnętrznej powierzchni łuku tęczowego, następnie umieszczono pod koniec XIV wieku i na początku XV stulecia na ścianach prezbiterium cykl chrystologiczny (między innymi scena Sądu Ostatecznego, Ukrzyżowanie). Wnętrze nawy ozdobiono między innymi scenami z życia św. Bartłomieja, św. Władysława i św. Jerzego walczącego ze smokiem, natomiast w północno – wschodnim narożniku na początku XVI wieku przedstawiono sceny przedstawiające Madonnę i ważącego dusze Archanioła Michała.
Stan obecny
Kościół jest jedną z najlepiej zachowanych wczesnogotyckich wiejskich świątyń o cechach obronnych na terenie Słowacji. Na ścianach jego nawy i na sklepieniu prezbiterium znajdują się cenne gotyckie freski pochodzące z okresu od około 1370 do około 1500 roku. Nawę przykrywa drewniany, malowany strop z początków XVI wieku, a w południowej ścianie prezbiterium zachowała się oprócz sklepienia półka ścienna zamknięta trójliściem. Cenne wyposażenie uzupełnia kamienna, gotycka chrzcielnica z początku XIV stulecia. XV-wieczny ołtarz obecnie wystawiany jest w Węgierskiej Galerii Narodowej w Budapeszcie, w kościele natomiast znajduje się jego wierna replika.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kahoun K., Gotická sakrálna architektúra Slovenska, Bratislava 2002.
Podolinský Š., Gotické kostoly, Bratislava 2010.
Rakonczay R., A cserényi Szent Márton templom, “Várak, kastélyok, templomok”, Pécs 2016.