Historia
Rotunda w Baďan (węg. Bagyan) została zbudowana prawdopodobnie w XII wieku. Możliwe, że budowniczymi byli cystersi z Bzovika, mający być wówczas w posiadaniu wsi. Potwierdzać miał to dokument z 1156 roku, prawdopodobnie jednak odnosił się on do innej osady o podobnie brzmiącej nazwie. Patronami kościoła mogli być przedstawiciele możnego rodu Hunt-Poznan (Hont-Pázmány), posiadający wieś w pierwszej połowie XIII wieku. Pod koniec XV lub początku XVI wieku rotundę rozbudowano przez dodanie późnogotyckiej nawy i prezbiterium, kosztem wyburzenia romańskiej apsydy. W XIX stuleciu wzniesiona została niska neogotycka wieża przed południowym wejściem. Przekształcenia te wraz z innymi modyfikacjami kościoła doprowadziły do zaniku świadomości o jego średniowiecznym pochodzeniu, ujawnionym dopiero pod koniec XX wieku. W 2001 roku rozpoczęto prace renowacyjne zabytku, trwające przez kilka kolejnych lat.
Architektura
Rotundę zbudowano z obrobionych bloków kamiennych, z nawą na planie koła i półkolistą apsydą po stronie wschodniej. Średnica nawy wynosiła 5,8 metra, mury natomiast w przybliżeniu otrzymały 0,9 metra grubości. Wnętrze oświetlały wyjątkowo małe, wykonane z pojedynczych bloków kamieni, półkoliście zamknięte okna. Otwory takie umieszczono po stronie południowej i zachodniej, a zapewne także we wschodniej części apsydy. Od północy zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną pozostawiono pełną ścianę. Wejście do nawy prowadziło poprzez portal południowy o prostokątnym ościeżu i półkolistym tympanonie wykonanym z klińców. Wnętrze rotundy sklepiono nad nawą kopułą, apsyda natomiast przypuszczalnie posiadała tradycyjną konchę.
W okresie późnego gotyku wyburzona została apsyda rotundy, a na jej miejscu wzniesiono prostokątną w planie nawę, od wschodu zakończoną niewielkim prezbiterium na rzucie węższego kwadratu. Gotycka nawa uzyskała szerokość zbliżoną do kolistej nawy rotundy. Wewnątrz obie części połączono szeroką, półkolistą arkadą. Nowszą część doświetlono bardzo wąskimi jak na okres gotyku oknami, przy czym elewację północną podobnie jak w okresie romańskim pozostawiono bez żadnych otworów. W ścianie południowej gotyckiej nawy utworzono nowe wejście dla wiernych.
Stan obecny
Romańska rotunda stanowi dziś zachodnią część gotyckiej nawy i prezbiterium, przez co cały układ jest wyjątkowo nietypowy. Nie zachowała się wschodnia apsyda, natomiast dodatkiem całkowicie nowożytnym jest niewielka wieża po stronie południowej. Efektem nowożytnych prac budowlanych jest również duże okno północnej oraz okno południowe w części gotyckiej. Spośród pierwotnych detali architektonicznych zachowały się dwa romańskie okna, archaiczny portal południowy oraz sklepienie kolistej nawy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hudecová Y., Románska rotunda v Baďane, „Pamiatky a múzeá”, 1/1995
Labuda J., Záchranný výskum v interiéri kostola v Baďani, „Avans”, Nitra 2011.
Stredoveký kostol. Historické a funkčné premeny architektúry, red. B.Pomfyová, Bratislava 2015.