Historia
Wieś Złotoria w czasach wojen polsko-krzyżackich stanowiła ważny punkt strategiczny. W celu zabezpieczenia granicy Ziemi Dobrzyńskiej oraz kontroli działań Krzyżaków, Kazimierz Wielki zdecydował o budowie zamku położonego w widłach Wisły i Drwęcy. Nastąpić to miało w późnych latach jego panowania, być może po 1363 lub 1364 roku, kiedy to książę gniewkowski Władysław Biały zastawił mu całą swą dzielnicę, wraz z leżącą na prawym brzegu Wisły częścią kasztelani słońskiej, na terenie której położona była Złotoria.
Po śmierci króla w 1370 roku, zamek miał przypaść Kaźkowi Słupskiemu, co z powodu braku dowodów jest kwestionowane. Księstwo gniewkowskie i kasztelania słońska nie zostały bowiem zapisane Kaźkowi w testamencie Kazimierza Wielkiego, ani też nie zostały nadane w lenno przez jego następcę króla Ludwika. Co więcej kronikarz Janko z Czarnkowa napisał, iż Kaźko odmówił przyjęcia ofiarowanego mu przez Ludwika księstwa gniewkowskiego. Po 1370 roku Złotoria była wciąż zarządzana przez burgrabiów podległych Sędziwojowi z Szubina, staroście gniewkowskiemu, jednak w 1373 roku zajął ją pretendent do korony polskiej walczący o odzyskanie swej dzielnicy, były książę gniewkowski Władysław Biały, który podstępnie pojmał burgrabiego zamku Mikołaja Romlika. Wkrótce jednak licząc na łaskę króla Ludwika Węgierskiego i pod groźbą mobilizacji wojsk polskich, Władysław zwrócił zamek. W 1375 roku Władysław Biały przy pomocy rycerzy burgundzkich ponownie opanował twierdzę i organizował z niej najazdy na Kujawy, co spowodowało kontrakcję wojsk królewskich Ludwika Węgierskiego, które w 1376 roku rozpoczęły dwumiesięczne oblężenie zamku. W czasie tych walk ranny został książę Kaźko Słupski, w wyniku czego zmarł po kilku miesiącach. Przybył on pod Złotorię jako lennik królewski idąc z pomocą wyprawie Sędziwoja z Szubina, Bartosza z Wezenborga i Bartosza z Sokołowa, co być może stało się powodem do błędnego przypisywania mu posiadania Złotorii sześć lat wcześniej. Na początku 1377 roku Władysław Biały poddał zamek wojskom królewskim.
W latach 1379-1392 zamek należał do Władysława Opolczyka, który otrzymał go od Ludwika Węgierskiego wraz z ziemią dobrzyńską i częścią Kujaw. Jego dobre stosunki z Krzyżakami sprawiły, że w maju 1391 roku oddał bezprawnie zamek w zastaw Zakonowi za 50 tys. florenów, co m.in. stało się powodem konfliktu księcia z królem Jagiełłą. W 1404 roku na mocy ugody z Raciąża Władysław Jagiełło wykupił go, lecz już w 1409 roku po ośmiodniowym oblężeniu przez Krzyżaków został zdobyty i zniszczony na rozkaz wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena. Szturmu miano dokonać przy dźwiękach muzyki, na oczach mieszkańców pobliskiego Torunia.
W maju 1411 roku na polu w pobliżu zamku wymieniono opieczętowane dokumenty I Pokoju toruńskiego, na podstawie którego Złotoria powróciła do Królestwa Polskiego, a Krzyżacy zobowiązali się wypłacić odszkodowanie za jej zniszczenie w wysokości około 3 ton srebra. Nie wywiązali się oni nigdy z tej obietnicy, a zamek być może nie został odbudowany. Drugi pokój toruński ostatecznie przyczynił się do utraty jego militarnego znaczenia, ponieważ przestała w pobliżu istnieć granica państwowa na Drwęcy. Na początku XIX wieku uległ częściowej rozbiórce, którą zaniechano z powodu bardzo mocnej zaprawy użytej do budowy zamku.
Architektura
Zamek Kazimierza Wielkiego wzniesiono na niewielkiej kępie w nizinnym, zalewowym terenie na prawym brzegu Wisły u ujścia do niej rzeki Drwęcy, w miejscu oddalonym o około 800 metrów na zachód od skraju wsi. Składał się z czworobocznego narysu murów obwodowych o wymiarach 37×53 metry wzmocnionych przyporami ze wszystkich stron za wyjątkiem północnej. Mury zbudowane z cegły w układzie gotyckim, wiązanej zaprawą wapienną, osadzone na fundamencie z kamieni narzutowych, miały około 2 metry grubości. Zewnętrzną strefę obrony stanowiła fosa o około 20 metrach szerokości, pierwotnie łącząca koryta Wisły i Drwęcy, odcinająca od lądu niewielki fragment piaszczystej kępy na której posadowiono zamek.
Od południa znajdowała się wysunięta, prostokątna w planie wieża przybramna i stojący obok budynek bramny. Obie budowle były w całości wysunięte poza obwód murów. Wieża miała wymiary 9,2 x 10,9 metra z murami wspartymi dwoma narożnymi przyporami. Wejście do niej prawdopodobnie mieściło się na poziomie przyziemia w ścianie od strony dziedzińca. Wewnątrz posiadała co najmniej dwie kondygnacje nadziemne i piwnicę, wszystkie rozdzielone drewnianymi stropami belkowymi (w XV wieku w najniższą kondygnację wstawiono sklepienie kolebkowe). Być może podobnie jak wieża zamku w Ostrzeszowie pełniła rolę bergfriedu, z pewnością natomiast flankowała usytuowany na zachód od niej budynek bramny.
Nie jest znana lokalizacja głównego domu zamkowego. Być może znajdował się on na północy dziedzińca, możliwe również iż cała zabudowa wewnętrzna była konstrukcji drewnianej.
Stan obecny
Zachowane obecnie elementy to fragment czworobocznej wieży w dwóch kondygnacjach, część murów obwodowych i murów przedzamcza. Wstęp na teren zaniedbanych ruin jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Góźdź Z., Warownie obronne na Ziemi Dobrzyńskiej w średniowieczu, „Ziemia Dobrzyńska. Zeszyty historyczne dobrzyńskiego oddziału WTN”, VI, Rypin 1999.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Pietrzak J., Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej, Łódź 2003.