Historia
Zamek wybudował na początku XIV wieku Ludolf I Starszy von Wedel, który otrzymał nadanie w Złocieńcu od margrabiego brandenburskiego. Po raz pierwszy Złocieniec został wspomniany w źródłach w 1313 roku, kiedy Ludolf spisywał umowę sprzedaży wsi z braćmi von Elbe. Cztery lata później margrabia Waldemar zastawiając swe ziemie biskupowi Kamienia, nazwał już Złocieniec „civitatem et castrum”. Budowę zamku zapewne kontynuowali synowie Ludolfa, Hasso i Ludek. Mogło się to odbywać między rokiem 1320 a 1326, gdy osadę najechały wojska polsko-litewskie, a następnie do 1338 roku. Po tej dacie zamkiem zarządzał Hasso von Wedel i następnie jego synowie, Jan i Hasso II. Piastowali oni wysokie godności państwowe. Jan Wedel został w 1350 roku podkomorzym margrabiego, z jednoczesnym piastowaniem funkcji wójta Nowej Marchii, a Hasso II Wedel w 1355 roku otrzymał stanowisko ochmistrza, najwyższy ówczesny urząd w państwie brandenburskim, zaś w 1359 roku został marszałkiem margrabiego. Złocieniec stał się dzięki temu nie tylko ośrodkiem handlu i rzemiosła dla najbliższych okolic, lecz również ważnym centrum administracyjno – politycznym, w którym rezydowali wysocy urzędnicy.
W 1388 roku czwarta część zamku należała do rycerza Ekharda von dem Wolde, inicjatora napadu pod Sławnem na czterdziestoosobowy orszak księcia Wilhelma z Geldrii. Pojmani zostali osadzeni na zamku złocienieckim, a gdy interwencja dyplomatyczna Krzyżaków nie dała rezultatu, oblegli oni w 1389 roku zamek. Oblężenie trwało trzy tygodnie i zakończyło się spaleniem zarówno miasta, jak i warowni.
Około 1450 roku obok Wedlów posiadaczami zamku stali się Borkowie, którzy w 1518 roku wykupili pozostałą część dóbr złocienieckich. W XVI wieku rozpoczął się proces modernizacji i nadawania zamkowi cech nowożytnej rezydencji. Na przełomie XVI i XVII stulecia uzyskał on już formę późnorenesansową, a w XVIII wieku zburzono skrzydło południowe, wieżę i część skrzydła północnego.
W 1823 roku umarł ostatni złocieniecki von Borcke, a zamek ostatecznie przeszedł w ręce Bernharda von Mellenthina. Bernhard umarł bezdzietnie, a zamek odziedziczył Vitilo von Griesheim, a później jego syn Kurt. W 1906 roku Kurt von Griesheim przygotowując się do wizyty cesarskiego syna Eitela Friedricha dokonał gruntownej przebudowy zamku. Drugą wojnę światową przetrwał on w nienaruszonym stanie, lecz później został opuszczony i przez dziesiątki lat nie zagospodarowany. Brak opieki nad zabytkiem spowodowało jego rozgrabienie i zniszczenie.
Architektura
Zamek położony był na skarpie brzegu rzeki Drawy w północno – zachodniej części miasta. Pierwotnie było to założenie na planie kwadratu o boku 36 metrów z bramą od północnego – zachodu. Od strony wjazdu, a zarazem naprzeciwko miasta zamek zabezpieczono przekopem. Konstrukcję muru oparto, podobnie jak w wielu innych budowlach pomorskich (np. zamek szczeciński, zamek Dobra, mury miejskie w Pyrzycach), na ceglanych łukach. Pozwalało to zmniejszyć wielkość wykopów pod fundamenty i pokonać trudności techniczne związane ze spadkiem terenu. Mury o grubości 2,1 metra wzniesiono z cegły układanej w wątku wendyjskim.
Pierwotne skrzydło mieszkalne miało być usytuowane wzdłuż południowo – wschodniej kurtyny, lecz prawdopodobnie budowla ta nie została zrealizowana. Po śmierci Ludolfa z Krępcewa powstały natomiast dwa domy o wieżowym charakterze, przeznaczone dla obu braci, dziedziców Ludolfa, usytuowane naprzeciwko siebie. Zachodni miał wymiary w planie 10 x 7,5 metra.
Około czwartej ćwierci XIV wieku wybudowano przy murze północno – wschodnim podpiwniczony, piętrowy dom mieszkalny na planie prostokąta o wymiarach 12×36 metrów i wysokości około 12 metrów. Otwory okienne znajdowały się jedynie od strony dziedzińca. Portal wejściowy usytuowano około 3 metry na zachód od osi fasady. Na elewacji od strony fosy, na poziomie pierwszego piętra umieszczono dwa wykusze latrynowe. Wnętrza przykryte były drewnianymi stropami, a komunikację parteru z gankiem obronnym zapewniała klatka schodowa umieszczona w grubości muru osłonowego. Po spaleniu w 1389 roku, w ramach odbudowy podwyższono skrzydło mieszkalne o 3 metry, uzyskując w ten sposób nową kondygnację. Najwyższe piętro obronno-magazynowe, zaopatrzono w strzelnice i galerię obronną na wzór zamków zakonnych (dawny gzyms w elewacji północnej wykorzystano jako odsadzkę w poziomie posadzki ganku obronnego). Galerię zaopatrzono również w latrynę, a nieregularnie rozlokowane strzelnice zdwojono w dwóch poziomach, tak aby nad symetrycznie rozglifionym otworem strzelczym znajdował się otwór ukośnie rozglifiony. Przesklepienie piwnic spowodowało natomiast podniesienie poziomu posadzki przyziemia. Piwnica południowo – zachodniej wieży uzyskała, podobnie jak w głównym skrzydle, sklepienie kolebkowe. Parter i piętro budynku głównego zaopatrzono w okna zwieńczone łukiem odcinkowym.
W XV wieku powstało podpiwniczone skrzydło południowe o wymiarach 15,4 x 36 metrów, które wyraźnie zmniejszyło dziedziniec (8 x 31 metrów). W drugiej połowie XV wieku wzniesiono wieżę w narożniku wąskiego dziedzińca, między budynkiem północno – zachodnim a bramą. Jej wysokość prawdopodobnie nie przekraczała 20 metrów. Po 1518 roku parter głównego budynku zwieńczono sklepieniem sieciowym, co zwiastowało powolny spadek obronności zamku na rzecz wygody i reprezentacyjności.
Stan obecny
Zamek nie przetrwał do czasów współczesnych, choć w przebudowanej formie udało mu się przetrwać jeszcze drugą wojnę światową. Zachowały się jedynie gotyckie piwnice do których wstęp jest niemożliwy. Podobno były czynione starania, by po rewaloryzacji konserwatorskiej adaptować je na cele użyteczności publicznej. Znaleźć by się w nich mogły pomieszczenia na kawiarnię oraz ekspozycję historyczną dotyczącą dziejów miasta i zamku, lecz jak na razie nie doszły do skutku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Janocha H., Lachowicz F., Zamki Pomorza Środkowego, Koszalin 1990.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Radacki Z., Średniowieczne zamki Pomorza Zachodniego, Warszawa 1976.