Historia
Kościół we wsi Zbylutów (Deutmannsdorf) zbudowany został w pierwszej ćwierci XIII wieku, natomiast po raz pierwszy odnotowano go w źródłach pisanych w 1223 roku, kiedy to patronat nad nim przekazany został klasztorowi w Trzebnicy (sama wieś pod nazwą Tuzemansdorf odnotowana została nieco wcześniej, w 1217 roku). Pod koniec XV wieku kościół powiększony został o wieżę i zakrystię oraz przekształcony w stylistyce późnogotyckiej. W okresie baroku świątynię przebudowano, ograniczone się jednak głównie do nowego hełmu na wieży, powiększenia części okien i wymiany wyposażenia.
Architektura
Kościół zbudowany został po południowej stronie strumienia i traktu przebiegającego przez wieś na linii wschód – zachód. Otoczony był cmentarzem, zapewne już od początku w jakiejś formie odgrodzonym od zabudowań mieszkalnych wsi. W swej najstarszej formie kościół składał się ze wzniesionej z ciosów piaskowca pojedynczej nawy, zbudowanej na rzucie zbliżonym kwadratu, oraz węższego i nieco niższego prezbiterium, także zbudowanego na prawie kwadratowym planie, zamkniętego na wschodzie półkolistą apsydą. Promień tej ostatniej wyniósł 3,1 metra, wnętrze prezbiterium osiągnęło wymiary 7,3 x 7,2 metra, nawa zaś otrzymała 12 x 10,7 metra.
Wewnątrz początkowo apsydę zamknięto konchą, a krzyżowo – żebrowym sklepieniem przykryto tylko prezbiterium. Jego żebra o kolistym przekroju wsparto na narożnych kolumienkach z głowicami talerzowymi. Nawa początkowo prawdopodobnie przykryta była płaskim, drewnianym stropem lub posiadała otwartą więźbę dachową. Wejście do kościoła prowadziło od zachodu poprzez ostrołuczny, profilowany portal z parą kolumienek po bokach o talerzowych głowicach. Oświetlenie zapewniały okna o niewielkich rozmiarach i obustronnych rozglifieniach.
Pod koniec XV wieku do północnej ściany nawy dostawiono czworoboczną wieżę, na poziomie najwyższej kondygnacji przechodzącą w ośmiobok. Dodatkowo po stronie południowej, dość nietypowo na granicy nawy i prezbiterium, umieszczona została podsklepiona zakrystia. Jej oświetlenie zapewniały okna zwieńczone kotarowo, w wieży zaś zastosowano wąskie i wysokie okna zamknięte wydatnymi trójliśćmi oraz nieco większe okna ostrołuczne dzielone laskowaniem na prześwity o formach podobnych do górnych okien. W trakcie rozbudowy w nawie założono sklepienie żebrowe oparte na centralnie położonym, wielobocznym filarze i wielobocznych wspornikach przyściennych. Wtedy też w apsydzie założono nowe sklepienie żebrowe.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego mury obwodowe zarówno najstarszych części (nawa, prezbiterium z apsydą) jak i partii późnogotyckich (wieża, południowa zakrystia). Przetrwało także wiele detali architektonicznych w postaci portalu zachodniego, portalu w przyziemiu wieży, okien w wieży i zakrystii czy sklepień wraz z elementami je podtrzymującymi. Niestety okna nawy i prezbiterium zostały przekształcone, a jedno z okien apsydy zamurowane.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości S-Ż) i na Łużycach, Wrocław 1994.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.
Świechowski Z., Architektura na Śląsku do połowy XIII wieku, Warszawa 1955.
Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.