Historia
Murowany kościół w Zbarzewie został wzniesiony około trzeciej ćwierci XV wieku, zapewne w miejscu starszej świątyni, gdyż parafia istniała tam co najmniej od początku XV wieku, a miejscowy pleban o imieniu Jan odnotowany został w 1405 roku. Prace mogły zostać ukończone w 1470 roku, taką bowiem datę wyryto na jednej z cegieł. Fundatorami kościoła prawdopodobnie były miejscowe rody Rotenburgów – Zbarzewskich lub Kotwiczów – Krzyckich. Na początku reformacji kościół przeszedł w posiadanie protestantów, ale do katolików wrócił w 1547 roku. W 1588 roku i na początku XVII wieku poddany był renowacji, a następnie konsekrowany w 1620 lub 1626 roku. W XVII i XVIII wieku wymieniono także całe wyposażenie wnętrza. W latach 60-tych XX wieku przeprowadzono prace remontowo – konserwatorskie, w trakcie których Stanisław i Teodor Szukałowie wykonali polichromie.
Architektura
Kościół usytuowano w środkowej części wsi, na terenie otoczonym cmentarzem. Wzniesiony został z cegły w wątku gotyckim, przy wykorzystaniu także kamienia polnego oraz zendrówki. Powstał jako budowla późnogotycka, orientowana dłuższymi bokami na linii wschód – zachód. Nawę wzniesiono na planie zbliżonym do kwadratu, z nieco węższym, zamkniętym trójbocznie prezbiterium po stronie wschodniej. Korpus i prezbiterium wzmocniono w narożach przyporami, a od północy do prezbiterium przystawiono zakrystię na planie prostokąta.
Z bryły świątyni wyróżnił się wysoki, trójkątny szczyt fasady zachodniej, artykułowany ostrołukowymi blendami w układzie schodkowym i rozdzielającymi je prostopadłościennymi, ustawionymi narożnikowo lizenami przechodzącymi w sterczyny. Na osi nawy nad wejściem do kościoła przepruto niewielki oculus, natomiast pozostałe otwory okienne, dość nieliczne lecz równomiernie rozstawione, mocno rozglifione, otrzymały formy ostrołukowe. Za wyjątkiem zachodniej elewacje ujęto opaską tynkową. Pomimo wzmocnienia murów przyporami, wewnątrz nie założono sklepień. Nawę od prezbiterium oddzieliła ostrołucznie zamknięta arkada tęczy.
Stan obecny
Kościół posiada pierwotny, gotycki układ przestrzenny, jedynie od południa do nawy dostawiono nowożytną kruchtę. Okna zachowały ostrołuczne zwieńczenia, a malowniczą budowlę szczególnie ozdabia oryginalny szczyt zachodni. Niestety wnętrze posiada w całości wystój nowożytny. Przekształceniu uległ też gzyms podokapowy oraz portal zachodni. Okna w elewacji północnej przebito w XVII wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Kowalski Z., Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII-XVI wieku, Poznań 2010.
Maluśkiewicz P., Gotyckie kościoły w Wielkopolsce, Poznań 2008.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.